عملکرد و راندمان محصول به طور مستقیم از شیوه آبیاری تاثیر می‌پذیرد. به دلیل اهمیت موضوع، شرکت آرکا صنعت آب انواع روش های آبیاری را در این مقاله بررسی کرده است. سعی کردیم یک دید واقع بینانه درمورد هر کدام از روش های آبیاری سنتی و نوین داشته باشیم. ابتدا انواع روش آبیاری سطحی را معرفی کردیم و سپس به سراغ روشهای آبیاری تحت فشار رفته ایم. هدف ما این است که؛ اطلاعاتی به روز و جامع در اختیار کشاورزان و بهره برداران از زمین های زراعی قرار دهیم تا بهترین انتخاب را داشته باشند.
معیارهای انتخاب بهترین روش آبیاری
بسیاری از کشاورزان، شرکت آرکا صنعت آب را صاحب نظر می‌دانند و از ما میپرسند که مثلاً برای کشت یونجه از چه روش آبیاری استفاده کنم تا بیشترین بهره وری را داشته باشم؟ مشاوران فنی شرکت نیز همیشه در پاسخ به چنین سوالاتی می‌گویند؛ در سیستم های آبیاری مختلف، عوامل زیادی بر روی نتیجه و راندمان آبیاری تاثیر دارد. اگر می‌خواهید روش آبیاری مناسب را پیدا کنید به سوالات زیر پاسخ دهید؛
- شیب زمین زراعی یا باغ شما چقدر است؟
- حداکثر میزان دبی چقدر است؟
- آیا نوع و جنس خاک مزرعه خود را می‌شناسید؟ بویژه میزان نفوذپذیری خاک را می‌دانید؟
- اقلیم آب و هوایی در کدام دسته قرار می‌گیرد؟ گرم و خشک، سرد کوهستانی، معتدل و مرطوب، گرم و مرطوب.
- در اقلیم مورد نظر شما، میزان و شدت تبخیر آب چقدر است؟
- در اقلیم مورد نظر شما، میزان وزش باد چقدر است؟
- محصول زیر کشت چیست؟ قرار است چه محصولی بکارید؟
- قبلاً از چه سیستم آبیاری استفاده می‌کردید؟ سنتی یا نوین؟
- شیوه زراعت در مزرعه، باغ یا گلخانه شما به چه شکل است؟ آرایش کشت شما چیست؟
اگر پاسخ این سوالات را می‌دانید، می‌توانید بهترین روش آبیاری را با توجه به شرایط زمین خودتان، انتخاب کنید. اگر پاسخ این سوالات را نمی‌دانید در این مقاله با ما همراه باشید تا بیشتر با هر کدام از روش های آبیاری سنتی و نوین آشنا شویم. این اطلاعات شما را به جواب نزدیکتر می‌کند.
قدیمی ترین روش آبیاری
آبیاری سطحی قدیمی‌ترین روش آبیاری است. روشی که به آبیاری غرقابی نیز شناخته می‌شود و توسط بشر کشف شده است. یعنی برخلاف روش های آبیاری نوین، شیوه مشخصی نبوده که اختراع شود. بلکه از قبل بوده و در جریان کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته است. در آبیاری سطحی، مزرعه غرقاب می‌شود و آب به صورت سطحی در مزرعه پخش شده، قسمتی نفوذ می‌کند، به منطقه ریشه می‌رسد (منطقه غیر اشباع را آبیاری می‌کند) و در اثر نفوذ وارد منطقه اشباع نیز می‌شود. اضافات آب هم به صورت رواناب از سطح مزرعه عبور می‌کند و در کانال جمع آوری زهکش جمع آوری و تخلیه می‌شود.
مزایای آبیاری سطحی
- نیاز به انرژی کم
- نیاز کم به سرمایه گذاری اولیه
- عدم نیاز به ادوات و سازه های فنی پیچیده
- کارایی برای همه محصولات زراعی و باغی
- امکان آبشویی خاک و اصلاح اراضی
- عدم نیاز به نیروی انسانی ماهر
معایب آبیاری سطحی
- نیاز به تسطیح و شکل دهی زمین. تسطیح یکی از پرهزینه ترین و وقت گیرترین کارها در جریان کشاورزی است. در واقع شکل دهی برای ایجاد شیب مناسب، انجام می‌شود و از این طریق می‌توانیم آب را در سطح مزرعه روان کنیم.
- بالا بودن میزان هدررفت آب. در هر دو حالت؛ چه به صورت رواناب و چه به صورت نفوذ عمقی، میزان هدررفت آب بالاست. در واقع در آبیاری سطحی فقط قسمت کمی از آب در اختیار ریشه گیاه قرار می‌گیرد.
- اثرگذاری بر زه دار شدن اراضی. آبیاری سطحی باعث می‌شود آب اضافی در اختیار زمین قرار گیرد.
- دشواری در ایجاد پشته بویژه در خاک‌های شنی
- هزینه زیاد نگهداری و بهره برداری زمین
- راندمان بسیار پایین
- امکان فرسایش خاک در دبی زیاد
- مانع بودن پشته‌ها در عملیات کاشت، داشت و برداشت مکانیزه
- احتمال فرسایش و صدمه به گیاه در بارندگی شدید
- جمع شدن آب مازاد در سطح زمین یا در انتهای فارو
- احتیاج به نیروی انسانی جهت کنترل آب
اجزای فیزیکی سیستم توزیع آب در آبیاری سطحی
- بخش انتقال (توزیع آب در سطح مزرعه)
- بخش مصرف (قسمت اصلی که مصرف کننده یعنی گیاه در اینجا وجود دارد)
- بخش دفع (یعنی بخشی که زه آب و آبهای اضافه دفع می‌شود. یعنی در آبیاری سطحی با کمک زهکشی سعی می‌کنیم آبها نفوذ عمقی نکنند و سطح آبهای زیرزمینی را بالا نیاورند. به علاوه اگر آب اضافی دفع نشود پس از مدتی، خاک شور می‌شود. بنابراین باید این آب را از زمین جمع آوری کنیم، اصطلاحاً زه کشی کرده و از زمین خارج کنیم)
انواع روش های آبیاری سطحی
آبیاری سطحی به شیوه‌های مختلفی اجرا و پیاده سازی می‌شود. در انتخاب این روش ها نیز باید عواملی مثل شیب زمین، جنس خاک، میزان دبی آب، محصول زیر کشت و نوع آب و هوا در نظر گرفته می‌شود. انواع روش های آبیاری سطحی عبارتند از؛ آبیاری نواری، آبیاری کرتی و آبیاری شیاری (نشتی).
-
آبیاری نواری
این روش سطح مزرعه را به نوارهای آبیاری با پشته در دو سمت تبدیل می‌کند. در آبیاری نواری، عرض نوارها خیلی کوچکتر از طول آنهاست (حدودا یک دهم، یک بیستم و یا یک سی ام).
در این روش، شیب عرضی زمین بسیار کم و یا حتی بدون شیب است. در مقابل شیب طولی که رواناب بتواند خارج شود، زیاد است. معمولا از این روش آبیاری جهت کاشت گیاهانی که کشت متراکم دارند، استفاده می‌شود. مثلاً جهت کشت پیاز، نیشکر، گل محمدی، زعفران، سبزی و صیفی از روش آبیاری نواری استفاده می‌شود. خاک مناسب برای این روش خاک های بافت متوسط با نفوذپذیری بالا است. در نظر داشته باشید که این روش نوعی روش آبیاری سنتی محسوب می‌شود و با روش آبیاری با نوار تیپ که نوعی روش آبیاری قطره ای است، فرق دارد.
-
آبیاری کرتی
ساده ترین روش آبیاری سطحی، آبیاری کرتی است. در این روش زمین به قطعات مربع یا مستطیل شکل تقسیم می‌شود. به هر کدام از این مستطیل‌ها، یک کرتی گفته می‌شود. در واقع با خاکریز، محدود زمین مشخص می‌شود. اگر نوع خاک مزرعه شما سنگین است و می‌خواهید آب به طور کامل در زمین نفوذ کند، آبیاری کرتی روش مناسبی است. زیرا آب تا نفوذ کامل در سطح کرت می‌ماند. این روش برای کشت اکثر گیاهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
-
آبیاری نشتی
در این روش از قدرت نشت آب کمک گرفته شده است. معمولاً آبیاری نشتی را با عناوین مختلفی مثل؛ فارو، جویچه، ردیفی و جوی پشته ای معرفی می‌کنند. در این روش آب بر روی کل سطح زمین جریان پیدا نمی‌کند بلکه فقط قسمت منطقه ریشه، آبیاری می‌شود. در واقع آب در جویچه‌های باریکی به نام شیار یا فارو جاری می‌شود. ورود آب در روش نشتی به این شکل است؛ از درون نهر بالا دست بوسیله دریچه ها، سیفون‌ها و لوله ها.
مشکلات آبیاری سطحی
فرقی نمی‌کند که از کدام یک از روش های آبیاری سطحی استفاده کنید، در هر صورت شما با مشکلات مختلفی رو به رو خواهید بود. به عنوان مثال در تمامی این روش ها، شما به کارگر ماهری نیاز دارید که زمین را مسطح کند یا آبیاری را کنترل کند. به علاوه مشکل شیوع علف های هرز و انتقال بذر علف های هرز از یک مزرعه به مزارع همجوار وجود دارد. از آنجا در آبیاری سطحی تمام مزرعه آبیاری می‌شود، همیشه با علف هرز زیاد و هجوم آفات نیز مواجه هستید.
از جمله تنش هایی که با آبیاری غرقابی به گیاه و خاک وارد می‌شود؛ این است که ورود حجم زیاد آب به مزرعه، باعث شستشوی مواد مغذی از خاک می‌شود. این مسائل در نهایت کارایی آبیاری و عملکرد محصول را کاهش می‌دهد.
آبیاری تحت فشار، روش نوین آبیاری
قدمت این شیوه آبیاری، حدود یک قرن است. این روش، نسبت به آبیاری غرقابی جدید محسوب می‌شود. بشر در طی سالهای اخیر با مشکل کمبود منابع آبی رو به رو بوده است. به علاوه این مساله با رشد جمعیت بیشتر همراه شده است. تامین غذای این جمعیت با توجه به سطح زیر کشت و منابع آبی کار سختی خواهد بود. در نظر داشته باشید که؛ تامین غذا هم وابستگی مستقیمی به کشاورزی دارد. چون محصولات کشاورزی تامین کننده اصلی غذای انسان‌های روی کره زمین است.
در این شرایط نیاز است که از همین منابع آبی، بیشترین استفاده ممکن را داشته باشیم. به همین دلیل در طی یک قرن اخیر روشهای آبیاری تحت فشار ابداع و مورد بهره برداری قرار گرفت. آبیاری تحت فشار ابتدا در باغ ها، گلخانه ها و سپس در مزارع گسترش یافت. چون در باغها و گلخانه ها با توجه به وسعت کم و تولید محصولات غیر ضروری، این امکان فراهم شد که بهره‌وری روش های آبیاری تحت فشار و عملکرد محصول در یک قالب کوچکتر امتحان و بررسی شود.
انواع روش های آبیاری تحت فشار
انواع روش های آبیاری تحت فشار عبارتند از؛
- آبیاری بارانی
- آبیاری قطره ای
- آبیاری زیرزمینی
آبیاری بارانی و قطره ای دو مورد اصلی و پرکاربرد آبیاری تحت فشار است. این دو روش کاملاً با علم روز پیشرفت کرده است. در ادامه بیشتر درمورد این دو روش توضیح میدهیم.
7 مزیت قطعی آبیاری بارانی
- امکان آبیاری در بافت‌های مختلف خاک. در آبیاری سطحی، بین آبیاری در خاک‌های بافت سنگین، بافت سبک و بافت متوسط تفاوت وجود دارد. یعنی بافت در روش آبیاری سنتی، بسیار مهم و تاثیرگذار است. اما در آبیاری بارانی، نوع بافت خاک اهمیتی ندارد. یعنی می‌توانیم بدون در نظر گرفتن نوع بافت خاک، آبیاری بارانی را انجام بدهیم.
- آبیاری اراضی ناهموار. همانطور که گفته شد؛ انواع روشهای آبیاری سطحی از نیروی ثقل زمین کمک می‌گیرد و حتماً نیاز به تسطیح (صاف کردن زمین) دارد. اما آبیاری بارانی بر اساس پاشش است. بنابراین در هر زمینی می‌توانیم آبیاری بارانی را انجام دهیم.
- مکانیزه و خودکار بودن سیستم. آبیاری بارانی را می‌توان به صورت خودکار انجام داد. مثلاً زمین‌های ورزشی پوشیده از چمن، انواع مختلف و بسیار گویای آبیاری مکانیره است. اگرچه در این زمین‌ها کشت گیاهان زراعی انجام نمی‌شود اما بیانگر یک مثال خیلی خوب برای خودکار بودن یک سیستم آبیاری است. مانند؛ زمین‌های گلف و زمین‌های فوتبال. در نظر داشته باشید که؛ چمن کاشته شده در این زمین‌ها هزینه احداث بالایی دارند و باید به صورت اصولی و حرفه ای از آنها نگهداری شود.
- افزایش راندمان تا 75 درصد. آبیاری بارانی این کمک را به ما می‌کند که، تا 75 درصد راندمان آبیاری را افزایش دهیم. برای درک بهتر این موضوع، این عدد را با راندمان آبیاری سطحی مقایسه کنید. در بسیاری موارد راندمان آبیاری سطحی 15، 20 یا نهایتاً 30 درصد است. در واقع 30 درصد برای آبیاری سطحی راندمان خیلی خوبی است ولی برای آبیاری بارانی عدد بسیار پایینی، محسوب می‌شود.
- ایجاد شرایط خاص مانند کاهش دما و رطوبت بالا. با آبیاری بارانی می‌توانیم شرایط خاصی را در مزرعه یا گلخانه ایجاد کنیم. شرایطی که نیاز به کاهش دما و یا رطوبت بالا دارد. این مسئله بیشتر به گلخانه ها و محدوده‌های بسته اختصاص دارد. به علاوه در زمین‌های زراعی ساده هم می‌توانیم با کمک آبیاری بارانی، کاهش دما و رطوبت بالا را ایجاد کنیم.
- کاربرد در آبیاری تکمیلی. آبیاری تکمیلی یعنی آبیاری که باید به صورت مازاد در برنامه آبیاری انجام دهیم تا مراحل آبیاری در طول رشد گیاه تکمیل شود. یعنی آبیاری علاوه بر برنامه اصلی آبیاری. به عنوان مثال؛ کشاورز آبیاری سطحی انجام داده ولی آبیاری سطحی به طور کامل جوابگوی نیاز گیاه نبوده است. در این شرایط نمی‌توان مجدداً آبیاری غرقابی انجام داد. چون آب نفوذ بالا و اضافه ای دارد و مشکلات زیادی را برای ما ایجاد می‌کند. مهمترین مسئله نیز بحث حق آب است. بنابراین در این شرایط، استفاده از آبیاری بارانی به عنوان آبیاری تکمیلی یک گزینه عاقلانه و به صرفه است. به علاوه در این روش کنترل آبیاری به دست کشاورز، کاربر یا بهره بردار است.
- کمتر شور شدن خاک. اگر آب شور باشد، باید در آبیاری سطحی، کل آب را در اختیار خاک قرار دهیم. این کار باعث شور شدن زمین می‌شود. ولی در آبیاری بارانی این مشکلات را نخواهیم داشت.
معایب آبیاری بارانی
- هزینه احداث و نگهداری بالا. یک سیستم آبیاری بارانی به ایستگاه پمپاژ، فیلتراسیون، لوله اصلی، لوله آبرسانی، آبپاش، سیستم اتوماسیون و هزینه اجرا نیاز دارد.
- احتمال خوردگی لوله‌های فلزی در این سیستم آبیاری. استفاده از لوله‌های فلزی یکی از موارد پرکاربرد در آبیاری بارانی است. آب نیز همیشه به خاطر وجود املاح، خاصیت خورندگی دارد. به همین علت توصیه بسیاری از متخصصان این است که در جریان انتقال آب در مزارع از لوله پلی اتیلن استاندارد استفاده شود.
- کاهش راندمان در مناطق بادخیز. آبیاری بارانی با پاشش آب انجام می‌شود. باد می‌تواند کاملاً سیستم آبیاری بارانی را تحت تاثیر قرار دهد. باد می‌تواند جهت پاشش را تغیر داده و مستقیما راندمان آبیاری بارانی را کاهش دهد.
- مشکل تبخیر زیاد. در اثر پاشش، آب به صورت پودر و قطرات خیلی ریز در سطح مزرعه پخش می‌شود. این مساله، به مشکل تبخیر زیاد در زمان پاشش منتهی می‌شود.
- به دلیل افزایش رطوبت امکان افزایش و تکثیر بیماریهای قارچی در سطح مزرعه وجود دارد.
انواع سیستم های آبیاری بارانی
-
سیستم‌های ساکن (کلاسیک یا غیرمکانیزه)
این سیستم‌ها به سه گروه: کاملاً ثابت، شلنگی با قرقره کوچک و ارابه ای با آبپاش بزرگ تقسیم می‌شود.
-
سیستم‌های متحرک
در این سیستم‌ها، لوله‌های اصلی ثابت ولی لوله‌های فرعی یا لترال‌ها متحرک هستند. یعنی لوله‌های فرعی، قابلیت جا به جایی دارند. سیستم‌های متحرک آبیاری بارانی به سه گروه؛ کاملاً متحرک، نیمه متحرک و ثابت با آبپاش های متحرک تقسیم می‌شود.
آبیاری قطره ای، جدیدترین روش آبیاری
در آبیاری قطره ای، نفوذ عمقی به حداقل می‌رسد چون آب اضافه ای در اختیار خاک قرار نمی‌دهیم. به همین دلیل این روش به آبیاری موضعی نیز شناخته می‌شود. آبیاری قطره ای یکی از جدیدترین شیوه های نوین آبیاری است و حدوداً 4/1 میلیون هکتار در جهان و 150 هزار هکتار در ایران از این روش آبیاری استفاده می‌کنند.
البته این مقدار نسبت به کل زمین های زیر کشت در ایران بسیار کم است. یعنی از 16 میلیون هکتار زمین کشاورزی در ایران، فقط حدود 150 هزار هکتار از آبیاری قطره ای استفاده می‌کنند. این یعنی فقط یک درصد از مزارع زیر کشت ایران، از آبیاری قطره ای استفاده می‌کنند. علت اصلی این مسئله نیز این است که؛ کشاورزان در ایران نسبت به روشهای نوین آبیاری، موضع مثبتی ندارند و با وجود کمبود منابع آبی هنوز هم از روشهای آبیاری سنتی مثل آبیاری غرقابی استفاده می‌کنند.
آبیاری قطره ای برای باغها، گلخانه ها و همچنین محصولات ردیفی بسیار مناسب و کاربردی است. به علاوه از آنجا که گلخانه‌ها به صورت کاملاً مدرن احداث می‌شوند، حتماً باید از آبیاری نوین هم استفاده کنند. بهتر است بدانید که سیستم آبیاری قطره ای با نوار تیپ تنها یکی از روشهای آبیاری قطره ای است. به عبارت دیگر؛ طرح های آبیاری قطره ای تنوع زیادی دارند.
همچنین در مناسب مناطق خشک و نیمه خشک، آبیاری قطره ای تنها گزینه است. به دو علت؛
- در مناطق خشک، تبخیر و تعرق بسیار بالاست. آبی که در اختیار گیاه قرار میدهیم، سریعاً به بخار تبدیل می‌شود. ولی در آبیاری قطره ای فقط موضع اطراف ریشه گیاه مرطوب نگه داشته می‌شود. بنابراین مشکل تبخیر حل می‌شود.
- در برخی مناطق خشک و نیمه خشک و در بعضی فصول سال، بادهای شدیدی می‌وزد. بادهایی همراه با دمای بالا. وزش باید شدید و گرم باعث تبخیر منابع آب درون زمین می‌شود. یعنی آب در دسترس ریشه گیاه قرار نمی‌گیرد.
اجزای یک سیستم آبیاری قطره ای
- واحد کنترل مرکزی: واحدی که میزان آب و نحوه در اختیار گیاه قرار گرفتن را کنترل می‌کند.
- ایستگاه پمپاژ: عملیات پمپ آب از درون چاه، مخزن آب و استخر به درون لوله های انتقال را انجام می‌دهد.
- ایستگاه فیلتراسیون: عملیات فیلتراسیون جهت پاکسازی آب از آلاینده های مختلف انجام می‌گیرد.
- لوله‌های اصلی و فرعی: لوله هایی که در جریان آبیاری، کار انتقال و توزیع آب را انجام می‌دهند.
- قطره چکانها: مهمترین جز سیستم آبیاری قطره ای، قطره چکانها محسوب می‌شوند. این تجهیزات آب را به صورت قطره در اختیار گیاه قرار می‌دهند. دبی قطره چکانها مشخص می‌کند که چقدر آب را می‌توان در اختیار گیاه قرار داد. بنابراین می‌توان با استفاده از نیاز آبی گیاه، قطره چکان مناسبی استفاده کنیم و مقدار آب مورد نیاز را اختیار گیاه قرار دهیم.
مزایای آبیاری قطره ای
- توازن بین تبخیر و تعرق و مقدار آبیاری کاملاً برقرار می‌شود. چون این روش، تبخیر و تعرق را بسیار کنترل می‌کند.
- راندمان آبیاری بالا می‌رود.
- از رشد علف‌های هرز جلوگیری می‌کند. وقتی آب را در نقطه خاص در اختیار گیاه قرار میدهیم، بسیاری از نقاط زمین که قرار نیست کاشت انجام شود، مرطوب نمی‌شوند و بذرهایی که به صورت هرز درون زمین هستند، رشد نخواهند کرد.
- حفظ رطوبت خاک. در آبیاری سطحی با نفوذ عمقی، رواناب انجام شده و زهکشی صورت می‌گیرد. با این کار، آبی درون زمین باقی نمی‌ماند. اما در آبیاری قطره ای شرایط فرق می‌کند. در آبیاری قطره ای رطوبت زمین با استفاده از زمانبندی قطره چکانها و آبی که در اختیار خاک قرار می‌گیرد، کاملاً حفظ می‌شود.
- امکان استفاده در هر نوع زمینی. آبیاری سطحی یا بارانی محدودیت‌هایی دارد و به دلیل اهمیت شیب زمین، نمی‌توان آن را در هر زمینی اجرا کرد. اما طرح آبیاری قطره ای به شرط اجرای اصولی و به جا همیشه یک معامله برد برد است. در واقع تجهیزات آبیاری قطره ای به قدری متنوع و گسترده است که طرح های آبیاری مختلفی، قابل طراحی و اجرا است. طرح هایی با استفاده از انواع لوله های پلی اتیلن، لوله تاشو، نوار آبیاری قطره ای و انواع اتصالات قطره ای، اتصالات لی فلت، اتصالات دنده ای، اتصالات پلی اتیلن، آهنی و چدنی، انواع قطره چکان، فیلتر و… . این لیست شامل محصولات مختلف در کاربری ها و سایزهای گوناگون است که می‌توانید از شرکت آرکا صنعت آب تامین کنید.
- کاهش بیماریهای قارچی. به علت عدم مرطوب شدن نقاطی که بلا استفاده هستند، از آب به صورت بهینه استفاده می‌شود. یعنی آب و رطوبت اضافی وجود ندارد که باعث تکثیر آفات و قارچ‌ها در سطح مزرعه شود. ولی در آبیاری بارانی و سطحی شرایط کاملاً برای رشد قارچ ها و بیماری ها در سطح برگ، ساقه گیاه و سطح خاک مناسب است.
- خودکار کردن سیستم و کنترل از راه دور. در این روش سیستم تا حد زیادی به صورت خودکار است. یعنی وقتی طرح اجرا شود، فقط کافیست شیر فلکه را باز کنید و آب را جاری کنید. مابقی کار خود به خود انجام می‌شود.
- نظم آبیاری بالا بدون نیاز به نیروی انسانی. با اجرای آبیاری قطره ای، زمین به صورت منظم، دوره ای و در تاریخ مقرر آبیاری می‌شود.
محدودیت‌های آبیاری قطره ای
- هزینه بالای سرمایه گذاری
- عدم استفاده در کشت‌های متراکم
- در صورت شور بودن آب، برخی از طرح‌های آبیاری قطره ای قابل اجرا نیست.
آبیاری زیر زمینی
در آبیاری زیرزمینی، لوله گذاری حدود 20 تا 50 سانتیمتر زیر زمین انجام می‌شود. در این روش معمولاً از لوله های لاستیکی متخلخل استفاده می‌شود و در آبیاری گل ها و انواع نباتات زینتی کاربرد فراوانی دارد. مزیت آبیاری زیر زمینی عبارتند از؛
- حذف تلفات تبخیر
- حذف یا کاهش نفوذ عمقی
- حذف تلفات رواناب
- عدم تداخل آبیاری نسبت به عملیات داشت و برداشت
روشهای آبیاری در مناطق کم آب
با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی، کشاورزان در ایران باید از روشهای نوین آبیاری استفاده کنند. سوال بسیاری از فعالان کشاورزی این است که بهترین روش آبیاری در مناطق کم آب و خشک چیست؟ برخی نیز میپرسند چه راهکارهایی وجود دارد برای حل مسئله کم آبی. پاسخ شرکت آرکا صنعت آب این است که از روشهای زیر استفاده کنید؛
-
آبیاری تحت فشار
در آبیاری تحت فشار، آب به طور کامل درون سیستمی از لوله ها و اتصالات جریان می‌یابد. با این کار، میزان هدر رفت آب در مسیر آبیاری، شدت تبخیر و احتمال آلودگی آب در مسیر بسیار کاهش پیدا می‌کند. به علاوه امکان کنترل و هدایت آب وجود دارد و با برنامه ریزی منظم می‌توان نیاز آبی درختان و گیاهان را تامین کرد. از جمله روشهای آبیاری تحت فشار می‌توان به آبیاری قطره ای، آبیاری بارانی و آبیاری زیر سطحی اشاره کرد.
-
استفاده از لوله جهت انتقال آب
شاید فکر کنید که استفاده از روشهای آبیاری تحت فشار، کاری پرهزینه و تخصصی است. اما با مشورت گرفتن از افراد متخصص و حرفه ای و با صرف هزینه اولیه می‌توانید نسبت به روشهای سنتی، بازدهی بالاتری را تجربه کنید. حتی اگر قصد ندارید از روشهای آبیاری نوین استفاده کنید، حداقل برای انتقال آب از لوله آبیاری استفاده کنید. اگر برای هدایت آب از منبع تا کنار درختان یا گیاهان از لوله های آبیاری استفاده کنید، هزینه هایی مثل؛ هزینه از بین بردن علف های هرز (علف کش) و هزینه کارگر برای کنترل جریان آب حذف خواهد شد.
به علاوه در مناطق کم آب و گرم، شدت تبخیر بسیار بالا است. یعنی حجم زیادی از آب در مسیر انتقال تبخیر شده و اصلا به مصرف ریشه گیاهان و درختان نمی‌رسد. بنابراین یک روش برای آبیاری در شرایط کم آبی، استفاده از لوله های آبیاری است.
-
اصلاح بافت خاک
اقدام دیگری که برای آبیاری در مناطق کم آب بسیار موثر است، اصلاح بافت خاک است. خاک با بافت سبک و یا سنگین، نمی‌تواند آب را به مدت زیادی نگه دارد. یعنی در خاک های ماسه ای و شنی، بخش زیادی از آب به سرعت از دسترس ریشه خارج می‌شود. این می‌تواند در شرایط کم آبی یا در فصول گرم سال به گیاه آسیب بزند.
اما اگر بافت خاک به بافت لومی یا متوسط نزدیک شود، خاک مدت زمان بیشتری رطوبت و آب را در خود حفظ می‌کند. معمولاً در این فرآیند مواد آلی و بیولوژیکی (مانند کود دامی و کمپوست) به خاک اضافه می‌شود.
-
مالچ پاشی
بزرگترین تاثیری که مالچ پاشی دارد این است که؛ میزان و شدت تبخیر رطوبت موجود در خاک را کاهش می‌دهد. در واقع مالچ یا خاک پوش به هر چیزی گفته می‌شود که سطح خاک را پوشانده و از آن محافظت می‌کند.
-
استفاده از کود دامی
اضافه کردن کود دامی علاوه بر حفظ عملکرد و تقویت خاک، باعث نگه داشتن رطوبت در خاک نیز می‌شود. یعنی آب به مدت بیشتری در دسترس ریشه قرار گرفته و در فصول گرم و خشک، نیاز آبی گیاه بهتر تامین می‌شود. البته زمانبندی درست و نحوه استفاده از کود دامی نیز اهمیت دارد.
-
کم آبیاری
روش دیگری که در سالهای اخیر بسیار مورد استفاده قرار گرفته، کم آبیاری است. در کم آبیاری، آبی که در عملکرد بهینه درخت تاثیر ندارد، حذف می‌شود. برای اطلاع از چرایی و چگونگی اجرای این روش می‌توانید به مقاله کم آبیاری مراجعه کنید.
سخن پایانی
با توجه به سوالات متعددِ کشاورزان، باغداران و گلخانه داران عزیز، سعی کردیم در یک مقاله جامع به انواع روش آبیاری، اجزای هر کدام از سیستم های آبیاری، مزایا و محدودیت های آنها بپردازیم. برای بدست آوردن یک دید کلی، سرفصل های این مقاله را در جدول زیر خلاصه کردیم؛
| آبیاری سطحی | آبیاری تحت فشار |
انواع روشهای آبیاری سطحی؛
|
انواع روشهای آبیاری تحت فشار؛
|
مزایای روشهای آبیاری سطحی؛
|
مزایای روشهای آبیاری تحت فشار؛
|
