راهنمای جامع آبیاری باغ پسته| آبیاری قطره ای پسته

پسته در ایران یک محصول استراتژیک و مهم است. زیرا علاوه بر سودآوری بالا در بازار داخلی، به دلیل امکان صادرات، از جمله منابعی است که ارز وارد کشور می‌کند. به عبارت دیگر؛ پسته از عمده ترین محصولات صادراتی غیر نفتی ایران است. با توجه به این پتانسیل بالا، هر گونه سرمایه‌گذاری برای بهره‌وری بالاتر باغات پسته، یک معامله دو سر سود است. یکی از مهمترین عواملی که در برداشت پسته مرغوب و خندان نقش بسزایی دارد، آبیاری باغ پسته است. شرکت آرکا صنعت آب در این مقاله به جزییات دقیق‌تر آبیاری باغ پسته، زمان آبیاری در فصول مختلف سال، بهترین روش آبیاری درخت پسته و امکان استفاده از آب شور برای پسته اشاره کرده است. با ما همراه باشید.

مهمترین نکات آبیاری پسته

1. داشتن منابع آبی پایدار. در دسترس بودن منابع آبی پایدار برای آبیاری باغ پسته ضروری است. در فرآیند پرورش درخت پسته، به دلیل عمر زیاد درختان و دوره بازگشت سرمایه طولانی، باید حداقل به مدت 50 سال، آب مورد نیاز برای باغ تامین شود.
2. میزان، تناوب و روش آبیاری. مهم است که باغ پسته در مراحل مختلف رشد و در فصول مختلف سال به چه میزان آبیاری شود. یعنی آبیاری صحیح و بهینه بر حجم و کیفیت محصول، شیوع آفات و میزان رشد درختان بسیار تاثیرگذار است. انواع روش‌های آبیاری درخت پسته شامل؛ آبیاری قطره ای پسته، آبیاری سطحی یا غرقابی و آبیاری زیرسطحی.
3. دور آبیاری. دور آبیاری مناسب درختان پسته به سن درخت، بافت خاک، روش آبیاری و میزان آب در دسترس بستگی دارد. مثلاً آبیاری سطحی برای نهال پسته در خاک با بافت سبک تقریباً هر 5 تا 8 روز یکبار انجام می‌شود. اما آبیاری قطره ای در بافت سنگین برای یک درخت 10 ساله و یا مسن تر، هر 12 تا 15 روز یکبار انجام می‌شود.
4. تاثیر آبیاری در جذب عناصر. به طور کلی، عناصر موجود در خاک در صورت وجود رطوبت کافی، جذب بهتری خواهد داشت. در این بین عنصر ازت در رشد درخت پسته و کمیت و کیفیت محصول نهایی تاثیر بسزایی دارد. ازت به فرم نیترات و به همراه جریان آب اشباع به سمت ریشه حرکت می‌کند. اگر باغ با تنش آبی رو به رو شود و یا دور آبیاری طولانی باشد فقط در همان بازه زمانی که رطوبت اطراف ریشه قرار دارد، ازت از ناحیه ریشه جذب می‌شود. بنابراین اگر بتوانیم با اجرای روش‌های نوین آبیاری، رطوبت و نم خاک را حفظ کنیم، کیفیت محصول نهایی بسیار افزایش خواهد یافت. به همین دلیل آبیاری قطره ای، بهترین روش آبیاری درخت پسته است.
5. برنامه ریزی آبیاری. برای آبیاری درخت پسته، حتماً باید زمانبندی مشخص داشته باشید. در هر فصل، متناسب با نیاز آبی درخت و مرحله رشد ریشه میزان آبیاری متفاوت است. به عنوان یک نکته مهم؛ زمان آبیاری و کوددهی باید با رشد و توسعه ریشه درختان هماهنگ باشد. رشد ریشه به دما و فصل سال بستگی دارد. در ادامه، جدول زمانبندی آبیاری باغ پسته بر اساس فصول مختلف سال و مراحل رشدی درخت بیان شده است.

آبیاری بر اساس فصول مختلف سال

• آبیاری درختان پسته در بهار

اولین دوره رشدی ریشه درخت پسته در اوایل بهار و موقع بازشدن جوانه‌ها شروع می‌شود و در زمان گلدهی به حداکثر میزان خود می‌رسد. بر این اساس آبیاری درست و اضافه کردن کودهای شیمیایی به خاک در این مرحله، سرعت رشد ریشه را بیشتر می‌کند. به طور کلی رشد ریشه درختان پسته از اواخر فروردین ماه شروع شده و در اواخر تیرماه به حداکثر میزان خود می‌رسد. به علاوه آبیاری سنگین در اردیبهشت ماه اشتباه است، زیرا باعث لکه پوست استخوانی می‌شود. در اواخر خرداد ماه به اندازه کافی آبیاری کنید، زیرا از تشکیل پسته های زود خندان جلوگیری می‌شود. آبیاری بیش از حد در خرداد ماه، باعث ضخیم تر شدن پوست استخوانی و کاهش درصد خندانی میوه می‌شود. واضح است که آبیاری منظم و کافی که با روش ابیاری قطره ای ممکن است، بر رشد درخت و کیفیت محصول پایانی تاثیرگذار است.

• آبیاری درخت پسته در تابستان

در تیر و مرداد به دلیل افزایش دما، دوره‌های آبیاری باید کوتاه‌تر و منظم باشد. در غیر اینصورت درخت با تنش آبی رو به رو خواهد شد. آبیاری منظم در مرداد ماه، بشدت بر میزان باردهی درخت و افزایش خندانی میوه، تاثیر می‌گذارد. به علاوه رشد روزانه ریشه درخت پسته از اواخر تیرماه تا اواسط شهریور، به تدریج کاهش می‌یابد. اما در طی 90 روز تابستان، بخش زیادی از کل رشد ریشه اتفاق می‌افتد. برای تامین آب و مواد مغذی برای ریشه، آبیاری در فواصل مشخص در فصل تابستان، اهمیت ویژه ای دارد.

• آبیاری باغ پسته در پاییز

در صورت شور بودن خاک، آبیاری در فصل پاییز برای آبشویی نمکِ جمع شده ضروری است. از آنجا که فصل پاییز بهترین زمان برای کوددهی است، انجام حداقل یکبار آبیاری، باعث جذب بهتر کود توسط درختان می‌شود.

• آبیاری درختان پسته در زمستان

در صورت شور بودن خاک، در دوره خواب گیاه (فصل زمستان)، می‌توان آبشویی را انجام داد. زمـان خـواب درختان پسـته؛ از زمـان برگ‌ريـزی كامـل تـا ۲۰ روز قبل از متـورم شـدن جوانه ها است.

اثر آبیاری منظم در مراحل مختلف رشد

انواع روش‌های آبیاری باغات پسته

1. آبیاری قطره ای باغ پسته

آبیاری کم و آبیاری زیاد هر دو به یک اندازه به درخت آسیب می‌زند. برخی به اشتباه فکر می‌کنند درخت پسته آب نمی‌خواهد. درست است که میزان تاب آوری پسته به شرایط کم آبی بالا است اما برای افزایش راندمان محصول، آبیاری بهینه ضروری است. بنابراین باید روشی را برای آبیاری انتخاب کنید که در زمان مشخص، نیاز آبی درخت را تامین کند. آبیاری قطره ای باغ پسته، یکی از پر بازده ترین روش‌های آبیاری است. با آبیاری قطره ای آب از مسیر شاه لوله و لوله های آبده عبور می‌کند. سپس از طریق قطره چکان آبیاری، در کنار درخت تخلیه می‌شود. در نظر داشته باشید که؛ آب کمتر از 1800 تا 2000 متر مکعب در هکتار در زمستان، به باغ پسته آسیب می‌زند.

در صورت اجرای روش آبیاری قطره ای درخت پسته، نباید آب با طوقه تماس داشته باشد. زیرا زمان طولانی آبیاری و ایجاد رطوبت در اطراف طوقه درخت، احتمال بیماری گموز را افزایش می‌دهد. به علاوه در زمان از بین بردن علف های هرز، بر روی کار کارگران نظارت کامل وجود داشته باشد که بیل و یا ادوات به تنه درخت اصابت نکند. اگر پوسته تنه از بین برود، درخت در شرایط آسیب‌پذیری قرار می‌گیرد.

2. آبیاری غرقابی پسته

در حال حاضر، بیش از 90 درصد پسته کاران سطح کشور، از روش آبیاری غرقابی استفاده می‌کنند. آبیاری غرقابی باغ پسته با دو روش انجام می‌گیرد؛

• در حالت اول از آبیاری غرقابی با سطح خیس شده کامل استفاده می‌شود. یعنی در هر دور آبیاری، کل سطح خاک با آب پر می‌شود. با این روش میزان هدررفت آب، تبخیر و تعرق، گسترش غیر ضروری ریشه و رشد علف های هرز بشدت افزایش می‌یابد.
• در حالت دوم؛ ردیف‌های آبیاری حفر شده و هر بار محدوده ردیف، آبیاری می‌شود. طول هر ردیف (جوی های آب) در خاک های سبک 50 متر و در خاک های سنگین 100 متر توصیه می‌شود. به علاوه شیب زمین نیز در این روش آبیاری باید بین 0/1 تا 0/5 باشد (با توجه به نوع خاک).

اگر در باغ پسته از روش آبیاری غرقابی یا جوی و پشته استفاده می‌کنید، نکات زیر را حتما در نظر بگیرید؛

1. قبل از احداث باغ تا حد ممکن زمین را تسطیح کنید. این کار باعث می‌شود آبیاری و کوددهی به درخت یکنواخت‌تر انجام شود. اگر شیب زمین بیش از مقدار ذکر شده باشد، پس از مدتی باعث تجمع املاح و افزایش شوری خاک در برخی نقاط باغ می‌شود. رعایت این نکات، به نفوذ عمقی و توزیع یکنواخت آب منجر خواهد شد.
2. اگر در منطقه ای هستید که به آب کافی دسترسی دارید یا از روش های سنتی آبیاری مثل آبیاری غرقابی استفاده می‌کنید، سعی کنید دو طرف درختان جوی ایجاد کنید. جوی های دو طرفه باعث می‌شود ریشه های درخت در دو سمت به آب و مواد مغذی دسترسی داشته و فعالیت کند.
3. در صورت ایجاد جوی در آبیاری غرقابی، طول جوی ها نباید بیشتر از 50 متر باشد. بنابراین این نکته را در زمان احداث باغ رعایت کنید. اگر در مرحله ای هستید که باغ را ایجاد کرده اید و طول جوی ها بیشتر از 50 متر است، سعی کنید برای توزیع یکنواخت آب، جوی ها فرعی حفر کنید. یعنی هر پنجاه متر به پنجاه متر، جوی های فرعی ایجاد کنید. با این اقدام آبدهی و کوددهی یکدست تر انجام می‌شود.
4. در صورت درست کردن جوی و پشته نباید آب و خاک با تنه درخت برخورد داشته باشد. یعنی دور تنه درخت نه آنقدر مسطح باشد که آب با طوقه برخورد کند، نه آنقدر خاک باشد که دور تا دور طوقه را تا ارتفاع 10 تا 20 سانتیمتری بپوشاند. بزرگترین اشتباه در آبیاری درختان میوه همین نوع روش آبیاری است که به آبیاری کله قندی معروف است. راه حل برخی باغداران، حفر تشتک در ناحیه دور تنه درخت است.
5. هر چه سن درخت بیشتر می‌شود و درخت رشد می‌کند، شاخه ها و سایه انداز درخت به سمت اطراف گسترش می‌یابد. بر اساس الگوی توزیع ریشه‌های درخت پسته، باید متناسب با افزایش سن درخت، فاصله جوی از درخت بیشتر شده و اگر تشتک دور درخت درست کرده اید، قطر تشتک بیشتر شود.
6. در یک درخت جوان، آبیاری به درخت نزدیکتر است و با افزایش سن آبیاری از درخت دورتر می‌شود. در همین ناحیه ای که آبیاری انجام می‌شود، کوددهی نیز باید صورت پذیرد. یک کیلو کود در قسمت سایه انداز درخت که ریشه های موئی وجود دارد، تاثیرگذاری بیشتری دارد نسبت به 5 کیلو کود در پای درخت. در این ناحیه ریشه ها ضخیم بوده و جذب چندانی ندارند. به طور کلی در آبیاری نهال پسته تازه کاشته شده باید دقت بیشتری کرد. زیرا درخت ریشه های زیادی نداشته و تحمل کمتری به کم آبی دارد. بنابراین برای نهال پسته؛ رعایت دور آبیاری کوتاهتر (باید زود به زود آبیاری کرد)، استفاده از رنگ محافط تنه، ایجاد تشتک آبیاری برای توسعه ریشه در تمامی جهات و آبیاری منظم ضروری است.

روش صحیح ایجاد تشتک آبیاری درختان میوه در مقاله؛ نقشه لوله کشی آبیاری قطره ای درختان و مزارع + لوازم آبیاری به طور کامل توضیح داده شده است.

3. آبیاری زیر سطحی باغ پسته

در آبیاری زیر سطحی، کانال هایی زیر زمین حفر شده و لوله آبرسانی در خاک مدفون می‌شود. در این روش، میزان تبخیر بسیار کاهش یافته و نفوذ آب دقیقا در محل ریشه گیاه انجام می‌شود. از آنجا که جذب آب و عناصـر غذایـی توسـط درخت به ميـزان، زمـان رشـد و فعالیت ریشـه بسـتگی دارد، آبیاری زیر سطحی، تمامی مواد مورد نیاز را به صورت مستقیم در اختیار ریشه قرار می‌دهد. اگر می‌خواهید آبیاری زیر سطحی موفقی داشته باشید، حتماً باید در زمستان یک یا دو مرتبه ابیاری غرقابی سنگین انجام دهید. در غیر اینصورت، بعد از سه الی چهار سال سطح آب‌های زیرزمینی کاهش یافته و نتیجه عکس می‌گیرید.

بهترین روش آبیاری درخت پسته

به طور کلی در فرآیند رشد درخت پسته، تنش آبی قابل توجه می‌تواند منجر به چروکیده شدن پسته شود. از سوی دیگر آب اضافی نیز می‌تواند باعث شود که درخت، میوه‌هایی با اندازه بزرگتر اما کیفیت پایین تولید کند. یعنی در صورت آبیاری بیش از حد (مانند آبیاری غرقابی) پوست استخوانی پسته تشکیل شده اما مغز پسته پوک و یا بی کیفیت است. بنابراین اجرای یک سیستم آبیاری که آب را به صورت منظم و دوره ای به درخت برساند و متناسب با نیاز درخت، فصل و مرحله رشدی، آب را تامین کند، ضروری است.

بهترین روش ابیاری درخت پسته، آبیاری قطره ای است. به خصوص در سال های اول پس از کاشت. متوسط ​​نیاز آبی فصلی پسته بین 1000 تا 1500 مترمکعب در هکتار برای نهال پسته تازه کشت شده است. همچنین این میزان برای گیاهان بالغ به 3000-6000 مترمکعب در هکتار می‌رسد.

الگوی توسعه ریشه و ارتباط آن با آبیاری

الگوی رشد ریشه درختان (چه از لحاظ عمق نفوذ و چه از لحاظ رشد افقی و عمودی در خاک) به عوامل زیر بستگی دارد؛

• خصوصیات ژنتیکی گیاه
• ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک
• نحوه آبیاری
• تغییرات دمایی
• فصل سال

نحوه توزیع ریشه آنجا اهمیت می‌یابد که بسیاری از باغداران بدون توجه به عمق و الگوی ریشه اقدام به آبیاری و یا کوددهی می‌کنند. مثلاً ریشه درخت پسته در سنین باروی (ریشه های مویین که توانایی جذب آب و عناصر مغذی خاک را دارند) در عمق 40 الی 100 سانتیمتری خاک قرار دارد. اما برخی از پسته کاران، باغ را به روش غرقابی آبیاری کرده، طوری که آب به عمق زیاد خاک نفوذ کرده و در ناحیه پایین ریشه قرار می‌گیرد. در این حالت آب از دسترس ریشه خارج شده و مورد استفاده درخت قرار نمی‌گیرد. به علاوه آبیاری غرقابی باغ پسته باعث می‌شود ناحیه بین ردیف های درختان آبیاری شود. همین کار باعث گسترش غیرضروری ریشه در سطح باغ شده و مدیریت علف های هرز و آفات و بیماری ها را، سخت و هزینه بر خواهد کرد. به جز مواردی که با هدف آبشویی زمستانه باغ پسته در شرایط شور انجام می‌شود، از آبیاری غرقابی استفاده نکنید. از سوی دیگر اگر میخواهید آب را به صورت هدفمند و بر اساس الگوی توسعه ریشه انجام دهید، بهتر است از آبیاری قطره ای استفاده نمایید.

این اشتباه درمورد نحوه کوددهی و ایجاد چالکود نیز تکرار می‌شود. هدف از اضافه کردن کود این است که ریشه های درخت پسته این کود را مصرف کند. اما اگر چالکود به صورت عمیق حفر شود، ریشه های درخت به کود دسترسی نخواهد داشت. به عنوان مثال؛ برخی از باغداران چالکود با عمق بیش از یک متر حفر می‌کنند. در این حالت، کود در زیر ریشه قرار می‌گیرد و به مصرف درخت نمی‌رسد. برای یک درخت پسته در سنین باردهی عمق چالکود باید حدود نیم متر باشد. تنها در این صورت است که کودها بالای ناحیه ریشه و در سایه انداز درخت قرار می‌گیرد.

آبیاری درخت پسته با آب شور

به طور کلی اینکه درخت پسته نسبت به آب شور تحمل خوبی از خود نشان می‌دهد، به این معنا نیست که باید این درخت را با آب و خاک شور پرورش داد. به عبارت دیگر آبیاری پسته با آب شور به کاهش عملکرد در واحد سطح منجر خواهد شد. بنابراین اگر بدنبال احداث باغ پسته تجاری هستید، باید ترجیحاً میزان EC آب در محدوده‌ 8 تا 10 باشد. در صورتی که باغ پسته را در مکانی با آب و خاک شور احداث کردید، نکات زیر را رعایت کنید؛

• حتما باید نهال خزانه ای کاشته شود.
• در زمین، جوی‌هایی به عرض 1 متر ایجاد کرده و نهال‌ها وسط جوی کشت شود.
• اگر شوری آب نهایتاً تا 12 دسی زیمنس بر متر باشد، در صورت آبشویی مناسب، مشکلی پیش نمی‌آید.
• اگر شوری آب بیش از 12 دسی زیمنس بر متر باشد، احداث باغ پسته پیشنهاد نمی‌شود.

جزییات کاشت و آبیاری پسته

*دسی زیمنس بر متر: واحد اندازه گیری هدایت الکتریکی آب است. هدایت الکتریکی آب نشان دهنده میزان املاح و به ویژه نمک محلول در آب است.

آیا می‌توان باغ پسته را آبیاری قطره ای کرد؟

بله. امکان اجرای آبیاری قطره ای برای باغ پسته وجود دارد. در صورت اجرا هم مزایای زیادی دارد و هم به پربار شدن درختان منجر خواهد شد. اگر آب کمی در دسترس شماست یا درصد شوری آب زیاد تر از معمول است، سعی کنید به جای یک لوله آبیاری قطره ای (لوله 16)، از هر دو طرف درختان لوله ها را به صورت موازی عبور دهید.

اگر برای هر نهال پسته چهار قطره چکان در نظر گرفتید، فاصله قطره چکان‌ها از یکدیگر مهم است. زیرا در صورت رعایت فاصله مناسب ریشه ها در هر چهار طرف به آب دسترسی خواهند داشت. قطره چکان‌ها باید حدود سی تا چهل سانتیمتر از تنه درخت فاصله داشته باشد. در نظر داشته باشید که این فواصل و این قطره چکانها برای نهال پسته است. با افزایش سن درخت و افزایش نیاز آبی آن، تعداد قطره چکانها نیز باید افزایش یابد.

یک تفکر رایج این است که نهال پسته یا درختان کهنسال را نمی‌توان آبیاری قطره ای کرد. این تفکر اشتباه است. امکان اجرای آبیاری قطره ای برای تمامی درختان میوه و باغات با هر سنی وجود دارد. فقط باید مقدار نیاز آبی درختان و زمان آبیاری به درستی محاسبه شود.