روش‌های آبیاری درخت انگور| نیاز آبی درخت انگور در آبیاری قطره ای| زمانبندی آبیاری

برای تمامی محصولات باغی، آبیاری نامنظم و بدون برنامه به پایین آمدن راندمان، کیفیت و کمیت محصول ختم خواهد شد. درختان انگور نیز از این قاعده مستثنی نیستند. آگاهی از شرایط کاشت و بهترین روش آبیاری انگور به باغداران کمک می‌کند تا عملکرد محصولات در هکتار را افزایش دهند. اگر به هر نحوی با کشت و آبیاری باغ انگور سر و کار دارید، این مقاله برای شما نوشته شده است. در ادامه درمورد مشخصات گیاه شناسی انگور، خاک مناسب، تمامی نکات مربوط به آبیاری قطره ای باغ انگور و علل اصلی خشک شدن درخت انگور صحبت می‌کنیم.

معرفی مختصر گیاه انگور

انگور نوعی درختچه بالا رونده با ارقام مختلف است. این درخت با نام‌های مو و تاک نیز شناخته می‌شود. برخی از بهترین انگورها در استان‌های سیستان و بلوچستان، فارس، قزوین، آذربایجان غربی و همدان کاشت می‌شود. درخت مو دارای گل های کوچک بوده که در فصل رشد، نیاز آبی بالایی دارد. آب و هوای مناسب برای پرورش تاکستان، آب و هوای گرم و معتدل است.

در صورت تامین نیاز آبی گیاه در فصل حساس، در آب و هوای گرم و خشک نیز باردهی خوبی خواهد داشت. در واقع انگور نسبت به خشکی مقاومت بالایی دارد. زمانیکه این گیاه به مرحله ریشه دوانی عمیق برسد، خیلی خوب می‌تواند با شرایط کم آبی کنار بیاید. اما در مراحل اولیه کاشت و رشد تا زمان تشکیل ریشه های قوی به آبیاری منظم و یکنواخت نیاز دارد.

آب و هوا و خاک مناسب برای باغ انگور

بهترین ترکیب برای درخت انگور شامل؛ درجه حرارت بالا در تابستان، رطوبت نسبتاً پایین، فصل رشد بدون بارندگی و زمستان ملایم است. تنش های آبی شدید در فصل رشد، زمستان خیلی سخت و خشکی هوا می‌تواند به این درخت آسیب بزند.

آب و هوا بر کیفیت میوه نیز تاثیر می‌گذارد. آب و هوای خنک باعث افزایش ترشی و کاهش قند می‌شود. از سوی دیگر، گرما در تابستان باعث افزایش قند و کاهش ترشی می‌شود. بهترین دما برای رشد انگور، بین 15 درجه زیر صفر تا 40 درجه سانتیگراد است. اگر دما در فصل زمستان از 15 درجه زیر صفر بیشتر شود (یعنی هوا سردتر شود)، ریشه های این درخت آسیب دیده و شاخه های آن نیز خشک می‌شود. در دمای پایین و شرایط یخبندان، احتمال بیماری‌های قارچی و نفوذ باکتری‌ها به درون درخت نیز بیشتر است.

مناسب‌ترین خاک برای کاشت انگور، خاک عمیق با زهکشی خوب و مواد آلی فراوان است. اما به طور معمول این درخت در اغلب خاک ها رشد می‌کند. خاک سنگین فاقد زهکشی و خاک های قلیایی با نمک فراوان، مناسب کاشت انگور نیستند.

انواع روشهای آبیاری درخت انگور

با توجه به آب و هوا، میزان نفوذ پذیری خاک، میزان و شدت وزش باد، کیفیت آب و سایر عوامل از روش‌های مختلفی جهت آبیاری تاکستان استفاده می‌شود؛

1. آبیاری سطحی یا تشتکی

در آبیاری تشتکی، آب را با فشار و به صورت سطحی در کنار تنه درخت، تخلیه می‌کنند. از این روش بسیار کم استفاده می‌شود. زیرا میزان هدر رفت آب، میزان تبخیر، میزان رشد علف های هرز، میزان فرسایش خاک و احتمال انتقال بیماری‌ها زیاد است. تمامی این موارد به هزینه بیشتر و محصول کمتر ختم خواهد شد.

2. آبیاری بارانی

معمولاً در زمین‌های ناهموار و با شیب زیاد که هزینه مسطح کردن زمین بالاست، از آبیاری بارانی استفاده می‌شود. در آبیاری بارانی، آبپاش ها آب را به صورت قطرات باران و با فشار مشخصی بر درختان می‌پاشند. مزایای آبیاری بارانی درخت مو عبارتند از؛ محافظت درخت انگور در برابر سرما، امکان تزریق کود و مواد شیمیایی، کنترل میزان رواناب سطحی و کاهش رشد علف های هرز. به علاوه آبیاری بارانی از یخ زدن تاک در دمای زیر صفر درجه نیز جلوگیری می‌کند.

مشکل آبیاری بارانی درخت انگور این است که؛ اگر املاح و نمک آب زیاد باشد، وقتی آب روی برگ‌های درخت انگور می‌پاشد، منجر به سوختگی برگ‌ها می‌شود. همچنین درخت مو در این شرایط، مستعد انواع بیماری و قارچ ها می‌شود. به علاوه اگر زمین یا باغ شما در منطقه بادخیز باشد، آبیاری بارانی کارایی ندارد. چون وزش باد، آب توزیع شده توسط آبپاش ها را به اطراف درخت پرتاب می‌کند و نه به سمت خودِ درخت. یعنی باد باعث جا به جایی آب و نرسیدن آن به منطقه هدف می‌شود. این مسئله علاوه بر اینکه گیاه را دچار تنش می‌کند، رشد علف های هرز را نیز گسترش می‌دهد.

3. آبیاری قطره ای

آبیاری قطره ای باغ انگور، به عنوان بهترین روش آبیاری انگور شناخته می‌شود. این مسئله دلایل متعددی دارد. برخی از این دلایل عبارتند از؛

• با آبیاری قطره ای، آب به طور منظم و یکنواخت به ریشه درخت می‌رسد.
• با استفاده از ونتوری و تانک کود می‌‎توان کود و مواد مغذی نیز به سیستم آبیاری اضافه کرد. با این روش آب و مواد مختلفی که درخت برای رشد نیاز دارد به صورت مرتب و یکدست، به کل باغ منتقل می‌شود.
• در این روش به دلیل توزیع آرام و یکنواخت آب، رطوبت خاک به صورت بهینه حفظ می‌شود.
• کنترل علف های هرز، کاهش رواناب در سطح مزرعه و کاهش میزان تبخیر، از نتایج قطعی آبیاری قطره ای باغ انگور است.
• آبیاری قطره ای باعث افزایش عملکرد و کیفیت انگور نیز می‌شود.
• علاوه بر آبیاری قطره ای، روش کم آبیاری یا آبیاری ثابت نیز برای درخت انگور بسیار تاثیرگذار بوده است.

عمق ریشه درخت انگور

برای انتخاب بهترین روش آبیاری درخت انگور باید به عمق ریشه نیز توجه کرد. در واقع باید بر اساس جنس خاک و شرایط آب و هوایی منطقه، روش آبیاری مناسب را انتخاب کرد. میزان نفوذ ریشه در خاک نیز به جنس خاک بستگی دارد.

• اگر خاک مزرعه یا باغ سبک و شنی است، عمق ریشه درخت انگور تا 90 سانتیمتر است. در این نوع خاک، آب به سرعت حرکت کرده و به ریشه درخت می‌رسد. از آنجا که در خاک شنی، تبخیر زیاد و ظرفیت خاک برای نگهداری آب و رطوبت کم است؛ فواصل زمان آبیاری باید کوتاه تر باشد.
• اگر با خاک سنگین و رسی رو به رو هستید، عمق ریشه درخت انگور، تا 3/5 متر نیز می‌رسد. بنابراین باید به فکر آبیاری قطره ای باشید. زیرا آب از این بافت، به سختی عبور می‌کند. بنابراین باید آب با سرعت کم و به طور مستمر به کنار ریشه هدایت شود. آبیـاری در بـاغ هـای با خاک رسـی هـر 10 روز یک بـار کافی است.

نیاز آبی درخت انگور در فصول مختلف سال

جدول زمانبندی آبیاری انگور یعنی؛ بر اساس فصل سال (بهار، تابستان، پاییز، زمستان) درخت به چه میزان آب نیاز دارد. آبیاری انگور در هر فصل، وابسته به 4 موضوع اساسی است. اگر این 4 موضوع را درک نکنید، نمی‌توانید آبیاری درختان انگور را تنظیم کنید.

اولین و مهمترین موضوع، در نظر گرفتن جنس خاک است. به طور کلی دو نوع خاک وجود دارد؛ خاک سبک و خاک سنگین. خاک سبک با شن بالا خاکی هست که آب بسیار سریع در آن نفوذ کرده و به ریشه درخت انگور میرسد. یعنی اگر با 30 دقیقه آبیاری، آب در خاک سنگین نفوذ کرده و به ریشه می‌رسد در خاک سبک در عرض پانزده یا بیست دقیقه، آب به عمق خاک نفوذ می‌کند. در مقابل زمینی که دارای خاک سنگین با رس بالاست، زمان بیشتری نیاز دارد تا آب در آن نفوذ کند.

در زمین هایی که ریگی هستند (خاک سبک) حتماً باید بین 5 تا 10 روز یکبار آبیاری درخت انگور انجام شود. چون خلاء و شن و ماسه در خاک زیاد است و همانقدر که آب زود داخل خاک نفوذ می‌کند، همانقدر نیز زود تبخیر شده و از دسترس ریشه خارج می‌شود. پس آبیاری باید زود به زود انجام شود. یعنی زمانبندی آبیاری را باید نزدیک کنید.

در نقطه مقابل خاک های سنگین با رس بالا، آب با سرعت کم و آهسته آهسته به داخل خاک نفوذ می‌کند. یعنی وقتی آب به عمق نفوذ کرد، خیلی دیر تبخیر می‌شود. یعنی مدت زمان بیشتری آب در داخل خاک می‌ماند. بنابراین آبیاری باید دیر به دیر انجام شود. به علاوه در خاک سنگین میزان اکسیژن کمتر بوده و اگر با آبیاری زیاد باعث چسبندگی بالای خاک شوید، ریشه درخت انگور به اکسیژن کمتری دسترسی دارد. همین مسئله باعث پوسیدگی ریشه می‌شود. بنابراین شما باید هر 7 تا 20 روز یکبار آبیاری انجام دهید. به علاوه در زمان آبیاری باید میزان رطوبت خاک را در عمق 30 سانتیمتری بررسی کنید. اگر خاک خشک بود و رطوبت نداشت، آّبیاری را انجام دهید. وقتی که خاک رطوبت داشته باشد و آبیاری انجام شود، همین باعث پوسیدگی ریشه و بیماری های قارچی می‌شود. پس جنس و نوع بافت خاک بسیار اهمیت دارد و باید بر این اساس آن، زمانبندی آبیاری انجام شود.

دومین بخشی که در زمانبندی آبیاری بسیار اهمیت دارد، فصل سال است.

• در جریان فصل بهار درختان انگور را به دو دسته تقسیم می‌کنیم؛

1. درختانی که 1 تا 4 ساله هستند. آبیاری درختان انگور که بین 1 تا 4 سال سن دارند در فصل بهار و بر اساس بافت خاک، باید هر 8 الی 15 روز یکبار انجام شود. به یاد داشته باشید که قبل از آبیاری، میزان رطوبت خاک را بررسی کنید.
2. برای درختان انگور که بیش از 4 سال سن دارند و در سن باردهی هستند، نیمه اول بهار (یعنی 45 روز اول فصل بهار) نباید آبیاری انجام شود. در صورتی که در ابتدای بهار درخت انگور را آبیاری کنید، رشد درخت زیاد شده و احتمال ابتلا به آفات و امراض افزایش می‌یابد. این مسئله روی باردهی درخت انگور تاثیر می‌گذارد. یعنی خوشه های درخت انگور اصطلاحاً پر نمی‌شود بلکه به صورت پراکنده رشد می‌کند. در بهار برای درختانی که در سن باردهی هستند، آبیاری باید بعد از ظاهر شدن خوشه های انگور، انجام شود. اگر آبیاری را به موقع انجام دهید درخت روی رشد میوه تمرکز کرده و متناسب با فصل، رشد میوه هم متعادل پیش می‌رود.

• آبیاری درخت انگور در فصل تابستان، باید بر اساس میزان بارندگی تنظیم شود. اگر بارندگی به میزان مطلوب وجود دارد، هر 7 الی 15 روز یکبار آبیاری را انجام دهید. اگر در تابستان بارندگی ندارید، باید هر 5 الی 10 روز یکبار نیاز آبی درخت انگور را تامین کنید.
• آبیاری درخت انگور در فصل پاییز، در مرحله ای که میوه های درخت انگور برداشت شده و قبل از اینکه درخت به خواب زمستانی برود، باید هر 15 الی 20 روز یکبار انجام شود.
• در جریان فصل زمستان اگر میزان بارندگی پایین و زمستان خشکی دارید، ماهی یکبار درختان را آبیاری کنید. چون اگر خاک بسیار خشک شود و ترک بردارد که به آن سله نیز گفته می‌شود، هوای سرد به ریشه رسیده و به آن آسیب می‌زند. اما ابیاری درخت انگور در فصل زمستان اجازه نمی‌دهد سرما به ریشه برسد. منفعت دیگر آبیاری در فصل سرما این است که یخ زدگی آب داخل خاک باعث از بین رفتن حشرات و آفات موجود در خاک می‌شود.

موضوع مهم دیگر، اقلیم آب و هوایی منطقه است.

• در مناطق گرم و خشک شما باید درخت انگور را هر 7 الی 10 روز آبیاری کنید. زیرا به علت گرما، خاک زودتر رطوبت خود را از دست می‌دهد.
• در مناطق معتدل بر اساس میزان رطوبت خاک، هر 7 الی 15 روز یکبار آبیاری را انجام دهید.

موضوع آخر نیز میزان بارندگی است.

• اگر در باغ خود هیچ بارشی ندارید، حتما هر 5 الی 10 روز بکبار آبیاری را انجام دهید.
• اگر در منطقه ای هستید که بارندگی کمی دارد، هر 7 الی 15 روز میتوانید آبیاری را انجام دهید.
• اگر در منطقه ای هستید که بارندگی زیاد است، هر 15 الی 20 روز یکبار آبیاری را انجام دهید.

با رعایت کردن این 4 مسئله یعنی نوع بافت خاک، فصل سال، اقلیم آب و هوایی منطقه و میزان بارندگی، بسیار راحت می‌توانید آبیاری درخت انگور را تنظیم کنید. برای روشن شدن موضوع، شرکت آرکا صنعت آب میزان آب خالص مورد نیاز انگور در ماه‌های مختلف سال در شهرستان تاکستان (بر حسب مترمکعب در هکتار) را به عنوان نمونه در ادامه درج کرده است؛

بر اساس جدول فوق جمع کل آب مصرفی برای درخت انگور در طی فصل رشد، معادل 6163 متر مکعب در هر هکتار است. از این مقدار بیش از 80 درصد (معادل 5053) در خرداد ماه و فصل تابستان مصرف می‌شود. یعنی در فصل گرما، درخت انگور نیاز شدیدی به آبیاری منظم و کافی دارد. نیاز آبی درخت انگور در آبیاری قطره ای نیز بین 6 تا 7 هزار متر مکعب در هکتار است. البته همانطور که گفته شد در این محاسبه باید شدت تبخیر، اقلیم آب و هوایی، میزان نفوذ پذیری خاک، فصل سال و رقم درخت را در نظر بگیرید.

تجهیزات لازم برای آبیاری قطره ای باغ انگور

اگر قصد اجرای طرح آبیاری قطره ای برای باغ انگور را دارید، باید ابتدا درمورد بافت و میزان نفوذپذیری خاک، کیفیت و فشار آب، شرایط آب و هوایی و میزان بارندگی اطلاعات کسب کنید. برای دریافت جزییات هر کدام از موارد گفته شده می‌توانید به مقاله؛ نقشه لوله کشی آبیاری قطره ای درختان و مزارع + لوازم آبیاری مراجعه کنید. یک سیستم آبیاری قطره ای باغ برای اجرا و پیاده سازی به تجهیزات زیر نیاز دارد؛

• موتور پمپ آب کشاورزی

پمپ آب، مهمترین بخش تامین کننده فشار است. فشار کارکرد یک سیستم قطره ای با توجه به شرایط هر مزرعه یا باغ محاسبه می‌شود. فشار کارکرد معمولاً بین 20 تا 40 متر است.

• فیلتر و پکیچ فیلتراسیون

آب برای کارکرد بهینه در سیستم آبیاری قطره ای، باید تصفیه شود. زیرا آب با کیفیت های مختلف دارای درصدی از شوری و آلاینده های فیزیکی است. بنابراین باید حتما از صافی و فیلتر بگذرد. اگر در این سیستم از فیلتر استفاده نشود، در نهایت به مسدود شدن روزنه های خروجی قطره چکان ها منجر خواهد شد. البته با توجه به وسعت زمین و سطح زیر کشت گاهی نیاز است از پک کامل فیلتراسیون استفاده شود و گاهی نیز کار با فیلترهای ساده و ارزان قیمت حل می‌شود. به عنوان مثال؛ فیلتر دیسکی نوعی فیلتر مقرون به صرفه است که می‌تواند ماسه و مواد آلی معلق را از آب جدا کند.

• لوله های اصلی و نیمه اصلی

لوله های اصلی و نیمه اصلی، کارِ انتقال آب از منبع آب به ابتدای هر واحد آبیاری را انجام می‌دهند. انشعابات مختلف با استفاده از اتصالات پلی اتیلن پیچی و اتصالات جوشی از این لوله گرفته می‌شود. در اجرای طرح آبیاری معمولاً از لوله پلی اتیلن استاندارد و لوله پلی اتیلن آبرسانی به عنوان لوله اصلی و از انواع لوله تاشو به عنوان لوله نیمه اصلی استفاده می‌شود. قبل از خریداری لوله، حتما از فشار آب در مزرعه یا باغ خود اطمینان حاصل کنید.

• لوله فرعی (لوله آبده یا لترال)

لوله فرعی، کارِ انتقال آب از لوله های اصلی و نیمه اصلی به سمت ریشه گیاه را انجام می‌دهد. در آبیاری قطره ای باغ انگور از دو نوع لوله بیشتر استفاده می‌شود؛

1. لوله پلی اتیلن سایز 16 و قطره چکان تنظیمی 8 نازله
2. لوله دریپردار در سایزهای 16 و 20

اگر حالت اول را انتخاب کردید، می‌توانید با استفاده از قطره چکان های تنظیمی، میزان خروجی آب را بر اساس نیاز آبی درخت انگور، سن درخت و فصل مورد نظر دستکاری کنید. میزان خروجی آب این قطره چکان‌ها، بین 0 تا 100 لیتر در ساعت است. تجربه نشان داده که؛ لوله دریپردار (لوله قطره چکاندار) بهترین کارایی را در باغات انگور داشته است.

نیاز آبی باغات انگور

درخت انگور از خرداد ماه (برج 3) تا اواسط مهرماه (با توجه به منطقه و شرایط آب و هوا) به آبیاری نیاز دارد. زمان اولین آبیاری با توجه به اقلیم آب و هوایی، به قرار زیر است؛

• اگر در مناطق سردسیر هستید، اولین آبیاری را در اوایل تابستان انجام دهید.
• اگر در مناطق معتدل هستید، اولین آبیاری را در اواسط بهار انجام دهید.
• اگر در مناطق گرم و خشک هستید، اولین آبیاری را در اوایل بهار انجام دهید.

باغ انگور به ازای هر هکتار در سال، به 5 تا 7 هزار متر مکعب، آب نیاز دارد. در هر دور آبیاری، آب باید تا عمق 1  تا 1/5 متر نفوذ کند. زیرا سطحی ترین ریشه های درخت انگور در این عمق قرار دارد. به همین دلیل، آبیاری سطحی یا تشتکی که آب را با فشار زیاد بر روی سطح خاک توزیع می‌کند، روش مناسب و کارآمدی نخواهد بود.

آبیاری قطره ای باغ انگور، دقیقاً آب را به صورت یکنواخت و منظم در اختیار ریشه درخت قرار می‌دهد. همچنین روش درمان برخی بیماری‌های درخت انگور مانند؛ سیاه شدن غوره انگور، استفاده از سیستم های آبیاری قطره ای است. زیرا در این سیستم آب از داخل لوله عبور کرده و به طور مستقیم به کنار ریشه هر درخت منتقل می‌شود، نه اینکه مانند آبیاری سطحی از کنار درخت بیمار عبور کند و به درخت بعدی برسد.

بیشترین نیاز آبی در مرحله گلدهی درخت انگور تا رنگ گیری میوه و برداشت محصول است. اگر درخت در این زمان دچار کم آبی شود، دانه های انگور ترک می‌خورند. در واقع کم آبی یا نداشتن برنامه منظم آبیاری، بیشترین تاثیر خود را بر میوه درخت انگور می‌گذارد. به ویژه در مناطق گرم و خشک که نیاز آبی بیشتر است.

باغ انگور حتی پس از برداشت محصول نیز به آبیاری نیاز دارد. آبیاری باغ انگور در پاییز باید هر 20 روز یکبار انجام شود و تا رسیدن به دوره خواب زمستانی ادامه یابد. همانطور که اشاره شد، در فصل زمستان بهتر است هر ماه، درختان را آبیاری کنید. این اقدام فواید زیادی دارد. در نظر داشته باشید انگور در برابر سرما مقاوم نیست و فقط تا دمای منفی 18 درجه سانتیگراد را می‌تواند تحمل کند.

کشت درخت انگور در گلخانه

در طی سالهای اخیر باغداران استان خراسان جنوبی، اقدام به کشت انگور در گلخانه کرده اند. از آنجا که شرایط داخل گلخانه نسبت به فضای باز، کنترل شده تر است، باغداران توانسته اند، انگور با کیفیت و ارگانیک را درون گلخانه پرورش دهند. به علاوه برخی باغداران ارقام تجاری جدید و پربازده را پرورش و روانه بازارهای داخلی و خارجی کرده اند. نکته مهم در پرورش انگور در گلخانه این است که، درخت در محیط گلخانه با سرعت بیشتری رشد می‌کند و نیاز به فضای بیشتری هم در ناحیه ریشه و هم در ناحیه شاخه و برگها دارد. بنابراین در ابتدای کشت باید این مورد لحاظ شود.

علت خشک شدن درخت انگور

درخت انگور یا هر درخت دیگری برای رشد و باردهی مناسب به میزان مشخصی آب، نور خورشید و مواد مغذی نیاز دارد. اگر به هر دلیلی این شرایط وجود نداشته باشد، به خشک شدن درخت منجر می‌شود. به طور کلی دلایل خشک شدن درخت انگور عبارتند از؛

• نداشتن برنامه آبیاری منظم بر اساس مرحله رشد
• استفاده از روش آبیاری سطحی و غرقابی
• در نظر نگرفتن جنس و میزان نفوذ پذیری خاک
• ندانستن نیاز آبی درخت مو و آبیاری زیاد یا آبیاری کم
• دقت نکردن به تغذیه، میزان و نوع کود مصرفی تاکستان
• عدم توجه به فاصله بین آبیاری و شرایط ماندگاری آب در پای درخت
• بی توجه بودن نسبت به اولین علایم بیماری و قارچ ها در برگ، ساقه و میوه درخت انگور

آنچه درمورد آبیاری انگور نمی‌دانید

اگر شما یک باغدار باشید و یا قصد احداث باغ انگور را داشته باشید، به اطلاعات جامعی برای آبیاری درختان انگور نیاز دارید. در این مقاله انواع روش‌های آبیاری درخت انگور را شرح دادیم، تجهیزات لازم برای احداث هر کدام از سامانه های آبیاری را بیان کردیم، نیاز آبی درخت مو را در فصول مختلف سال تخمین زدیم و به برخی از علل خشکی خوشه انگور اشاره کردیم. بهتر است بدانید که؛ از بین روش‌های موجود آبیاری، آبیاری قطره ای بهترین انتخاب است. زیرا به دلیل عمیق بودن ریشه تاک، تنها با آبیاری قطره ای می‌توان نیاز آبی درخت را در تمام طول سال تامین کرد. اگر بدون در نظر گرفتن اطلاعات فوق، اقدام به آبیاری باغ انگور کنید، قطعاً متضرر خواهید شد.