میوه زرشک بیدانه به دلیل استفاده های فراوان در صنایع غذایی، دارویی، بهداشتی، آرایشی و رنگرزی در سالهای اخیر از نظر تجاری اهمیت پیدا کرده است. از آنجا که درختچه زرشک نیاز آبی کمی دارد و در شرایط کم آبی و آب و هوای خشک قابلیت رشد و باردهی مطلوب دارد، در سالهای اخیر مورد توجه کشاورزان و باغداران قرار گرفته است. در واقع این گیاه پتانسیل بالایی برای صادرات داشته و هم اکنون در بسیاری از کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا به صورت گسترده به فروش می‌رسد. به علاوه در دهه اخیر این گیاه از قطب تولید زرشک یعنی شهرستان قائنات به استان اصفهان منتقل شده است و باغداران اصفهانی بهره برداری خوبی از این درختچه داشته اند. شرکت آرکا صنعت آب در این مقاله به موضوع پرورش و آبیاری زرشک پرداخته و درمورد آب و هوای مناسب این محصول، آرایش کشت و سایر شرایط خاص آن صحبت کرده است.
مشخصات گیاه شناسی درختچه زرشک
زرشک درختچه ای خاردار بوده که نهایتاً ارتفاع آن به 2 متر می‌رسد. این گیاه شاخه های شکننده داشته و مرحله رشد زایشی آن با نمایان شدن گلهای زرد رنگ اتفاق می‌افتد. هر شاخه این درخت دارای خوشه هایی مجتمع و آویزان بوده و روی هر خوشه بیش از 30 گل وجود دارد. در صورت شرایط مساعد آب و هوایی، تغذیه مناسب و آبیاری بهینه بیش از 80 درصد گلها به میوه تبدیل خواهد شد.
چرا کاشت درختچه زرشک صرفه اقتصادی دارد؟
طبق گزارش های سازمان جهاد کشاورزی، تولید و صادرات زرشک در سالهای اخیر رو به افزایش بوده است. از مهمترین دلایل این مسئله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛
- این درخت نسبت به تنش آبی و تنش شوری مقاومت نسبتاً بالایی دارد. درخت زرشک یکی از درختانی است که می‌توان برنامه کم آبیاری را برای آن اجرا کرد. اگرچه آبیاری زرشک به صورت بهینه روی عملکرد محصول تاثیر فراوانی می‌گذارد.
- این درختچه نگهداری نسبتاً کم و در مقایسه با سایر محصولات به حداقل مراقبت و توجه نیاز دارد. همچنین در برابر بسیاری از آفات و بیماری ها مقاوم است و نیاز به مداخلات هزینه بر را کاهش می دهد.
- درختچه زرشک دیرگل بوده و بنابراین مشکل سرمای بهاره و ریزش گل را ندارد. البته اگر هرس و فرم دهی مناسبی برای درخت صورت نگیرد، ممکن است در مناطق بادخیز ریزش گل اتفاق بیفتد.
- درخت زرشک نسبت به سرما و خشکی نیز مقاومت خوبی داشته و حتی در مناطق شیبدار نیز قابلیت کشت دارد.
- این گیاه به خاکهای آهکی نیز حساس نبوده و حتی در برخی مناطق به عنوان بادشکن نیز کشت می‌شود. جدیدترین پژوهش ها نشان می‌دهد کاشت زرشک می‌تواند کیفیت خاک را در مکان‌های نیمه خشک، ارتفاعات بالای مناطق کوهستانی و مناطق شیبدار که اغلب به عنوان اکوسیستم های شکننده و حساس در نظر گرفته می شوند، بهبود بخشد. همین مسئله می‌تواند زرشک را به یک گزینه مناسب برای کشت در مناطقی تبدیل کند که آب و هوای خشک و کوهستانی داشته و از نظر دسترسی به منابع آب، محدودیت دارند.
- در حال حاضر (نوامبر 2024) هر کیلو زرشک پفکی با مبلغ 300.000 تومان در بازار داخلی و با مبلغ 3.500.000 تومان در بازارهای خارجی به فروش می‌رسد. در واقع این محصول در بازارهای جهانی بسیار پرطرفدار بوده و این مسئله پتانسیل بالای صادرات و اهمیت تجاری آن را نشان می‌دهد.
انتقال زرشک از قائنات به اصفهان
در سالهای اخیر شاهد کشت زرشک در استان اصفهان (شهرستان برخوار) بوده ایم. در واقع برخی از کشاورزان اصفهانی شرایط و مختصات کشت زرشک را از کشاورزان قائناتی فراگرفته و آن را در استان خود اجرا کرده‌اند. در اصفهان بیش از 10 هکتار زیر کشت زرشک رفته و از هر هکتار به طور متوسط بیش از 3 تن زرشک برداشت شده است. اصلی ترین دلیل این مسئله این است که؛ آب و هوای شهرستان برخوار و میزان دسترسی به آبهای زیرزمینی در این شهرستان شباهت زیادی به قائنات دارد. شهرستان قائنات با تولید 182 هزار تن زرشک در سال به عنوان قطب تولید زرشک در جهان شناخته شده است. به علاوه این شهرستان رتبه نخست تولید زعفران از لحاظ کیفی را در کشور دارد.
بهترین آرایش کشت برای درخت زرشک
درختچه زرشک هم دارای ریشه‌های عمیق و هم ریشه‌های سطحی و افشان است. همچنین بیشترین حجم ریشه در عمق 30 تا 50 سانتیمتری بوده و ریشه ها به تناسب تاج توسعه پیدا می‌کند. عاقلانه ترین کار این است که بر اساس الگوی توسعه ریشه، فاصله کشت در نظر گرفته شود.
بهترین آرایش کشت برای درختچه زرشک، به صورت 3 متر در 3 متر است. به صورتی که فاصله روی ردیف‌ها 3 متر و فاصله بین ردیف‌ها نیز 3 متر است. برخی باغداران فاصله کشت 4*3 و یا 5*3 نیز امتحان کرده و پاسخ خوبی گرفته اند. البته اگر زرشک به صورت دیم کشت شود، فواصل کاشت 7*7 نیز اجرا می‌شود. در هر دو حالت (کشت دیم و یا با برنامه آبیاری) این گیاه به شرایط آفتابی و گردش هوای خوب نیاز دارد. بنابراین باید آرایش کشت به صورتی در نظر گرفته شود که هر درخت دسترسی خوبی به آب، نور خورشید و گردش هوا داشته باشد.
بهترین خاک برای درختچه زرشک
درختچه زرشک از لحاظ نوع خاک مناسب برای رشد، محدودیت خاصی ندارد و در انواع خاک ها، حتی خاک شور قابلیت کشت و باردهی دارد. از بین انواع بافت خاک، خاک لومی شنی و لومی رسی گزینه های مناسبی هستند. این درختچه مقاوم با خاک های آهکی نیز مشکلی ندارد. به علاوه این گیاه نسبت به شوری آب و خاک نیز سازگاری خوبی دارد.
برنامه آبیاری زرشک
درختچه زرشک به عنوان یک گیاه مقاوم به خشکی شناخته می‌شود ولی داشتن برنامه آبیاری و آبیاری مناسب در برداشت درشت تر و گوشتی تر محصول تاثیر فراوانی دارد. دور آبیاری این گیاه به طور معمول 10 تا 12 روز است. این زمان بر اساس نوع بافت خاک و شرایط آب و هوایی منطقه تغییر می‌کند. میزان آبیاری و نیاز آبی زرشک به سن درخت نیز بستگی دارد. به عنوان مثال؛ اگر به تازگی نهال زرشک کاشته شده، تقریباً هر 7 روز یکبار باید آبیاری انجام شود. با افزایش سن درخت، آبیاری در فواصل زمانی بیشتری انجام می‌شود. یعنی برای یک درخت چهارساله زرشک، تقریباً باید هر 15 روز یکبار (ماهی 2 مرتبه)، آبیاری انجام شود. درست است که با افزایش سن درخت، دور آبیاری کمتر می‌شود اما در هر نوبت باید آب بیشتری به درخت داده شود. به همین دلیل باید در سال اول کشت، جوی باریکتری برای درخت ایجاد کرد و در سالهای بعدی مقدار آب آبیاری و عرض جوی ها را بیشتر کرد.
از آنجا که ریشه این درخت در عمق 30 تا 50 سانتیمتری زمین قرار دارد، باید آبیاری به صورتی انجام شود که آب در دسترس ریشه های مویین درخت قرار گیرد. بر همین اساس برخی از کارشناسان روش آبیاری قطره ای را به عنوان روشی کارآمد برای آبیاری درختچه زرشک و حفظ رطوبت در ناحیه ریشه مطرح کرده اند. به علاوه استفاده از یک لایه مالچ ارگانیک در اطراف تنه درخت به حفظ رطوبت خاک و کاهش رشد علف های هرز کمک می‌کند.
