کاشت و آبیاری زعفران| بهترین روش آبیاری زعفران

زعفران یکی از قدیمی‌ترین و گرانترین محصولات زراعی کشور ایران است. این گیاه دارویی به دلیل ارزش صادراتی بالایی که دارد، به طلای سرخ معروف است. رویشگاه اولیه زعفران، جنوب آسیا و مرکز آن نیز ایران بوده است. تا سال 2018 ایران، بیش از 88% زعفران دنیا را تامین می‌کرده است. شرکت آرکا صنعت آب، در مقاله پیش رو درمورد شرایط کشت، نحوه آبیاری زعفران و استفاده از روش‌های جدید آبیاری زعفران، توضیح داده است.

شرکت آرکا صنعت آب تولید کننده تجهیزات آبیاری در ایران است. این شرکت در زمینه تولید و فروش تجهیزات آبیاری تحت فشار اعم از؛ آبیاری قطره ای، آبیاری بارانی و لوازم آبرسانی فعالیت دارد. بنابراین از مشتریان عزیز تقاضا می‌شود فقط در صورت نیاز به تجهیزات آبیاری با شرکت تماس بگیرند. شرکت در زمینه بذر و پیاز زعفران، خرید یا فروش زعفران فعالیت ندارد.

بهترین آب و هوا برای پرورش زعفران

به طور کلی، زعفران یک گیاه نیمه گرمسیری محسوب می‌شود. بهترین آب و هوا برای کشت زعفران، مناطقی است که زمستان های معتدل و تابستان های گرم و خشک دارند. زعفران در زمستان دمای منفی 18 درجه سانتیگراد را به راحتی می‌تواند تحمل کند. اما اگر افزایش دما بیشتر شده و هوا گرمتر شود، احتمال خسارت دیدن محصول زعفران نیز افزایش می‌یابد. از سوی دیگر گیاه زعفران، تابستان‌های گرم و خشک را ترجیح می‌دهد. یعنی باید زعفران در مناطقی کشت شود که در تابستان بارندگی نداشته باشد. به همین دلیل کشت زعفران در مناطق شمالی و جنوبی ایران، توصیه نمی‌شود. از سوی دیگر، استان خراسان به دلیل آب و هوای خشکی که دارد، گزینه ایده‌آلی برای پرورش زعفران است.

مراحل رشدی طلای سرخ ایران (از کشت بنه تا برداشت)

دوره زندگی گیاه زعفران به طور کلی به سه مرحله تقسیم می‌شود؛

1. مرحله اول: آغاز گلدهی که در ابتدای پاییز (اواخر مهر و اوایل آبان) شروع می‌شود. گلهای زعفران معمولاً قبل از برگ های آن ظاهر شده و تکاملش نیز در داخل خاک صورت می‌گیرد. اواخر آبان و اوایل آذر ماه بهترین زمان برداشت گل زعفران است.
2. مرحله دوم: رشد رویشی زعفران که در زمستان تکمیل می‌شود.
3. مرحله سوم: رشد زعفران در بهار که با زرد شدن برگ‌ها، به پایان می‌رسد.

پس از اتمام رشد رویشی، زعفران به یک خواب 40 روزه فرو می‌رود (اواخر اردیبهشت تا اواسط تیر ماه). طی این مدت زعفران هیچگونه فعالیتی ندارد. دوره خواب زمانی است که گیاه زعفران در تابستان به طور فعال رشد نمی‌کند. در این مدت، آبیاری باید به میزان قابل توجهی کاهش یابد یا متوقف شود. دو هفته بعد از خواب جوانه های روی پیاز متورم شده و تا شهریور ماه داخل این جوانه ها تمامی اندام های گل شکل می‌گیرند. در پاییز مجدداً با آب اول و شروع سرما، رشد زایشی (گلدهی زعفران) شروع می‌شود. به طور کلی، زعفران برای گلدهی در هر سال به دو مرحله دمایی، نیاز دارد؛

• مرحله گرمایی پس از دوره خواب که در تابستان تکمیل می‌شود و تا پایان شهریور ماه ادامه دارد.
• مرحله سرمایی که در پاییز حاصل می‌شود. در این زمان، دمای حدود 15 تا 17 درجه سانتیگراد در روز و 9 درجه در شب برای ظاهر شدن گلها، ضروری است.

عمق کشت پیاز زعفران چقدر باشد؟ چرا؟

عمق کشت پیاز زعفران باید بین 15 تا 20 سانتیمتر در نظر گرفته شود. زیرا هر چه نور کمتری به داخل خاک و به سمت پیاز زعفران برسد، کیفیت و کمیت گل و محصول زعفران بیشتر می‌شود.

بهترین خاک برای کشت زعفران

مناسب ترین خاک، خاک رسی شنی با بافت متوسط، مسطح، بدون سنگ ریزه، بدون علف هرز، با زهکشی مناسب و حاصلخیزی متوسط است. از آنجا که گیاه زعفران، در دسته گیاهان غده ای قرار دارد، باید خاک مزرعه دارای زهکشی مناسب باشد. یعنی پس از آبیاری و یا بارندگی باید آب به راحتی از خاک خارج شود. در واقع آب نباید اطراف پیاز زعفران، تجمع یابد. در غیر اینصورت آب باعث پوسیدگی پیاز و حتی کنه و بیماری غده می‌شود.

برخلاف سایر محصولات زراعی، برای کشت زعفران به خاک با حاصلخیزی زیاد نیاز نداریم. زیرا در صورت حاصلخیزی زیاد، رشد رویشی و برگ دهی گیاه افزایش می‌یابد. در صورتی که هدف کشاورزان و بهره برداران این است که گلدهی پیاز زعفران افزایش یابد. زعفران در خاک های رسی، گچی، سیلیسی و آهن دار به خوبی می‌تواند رشد کند. اما خاک آهکی اصلا‌ً برای زعفران مناسب نیست.

دفعات آبیاری زعفران

برای ظهور گل زعفران، بنه یا پیاز زعفران باید دمای پایین و یا شوک دمایی را تجربه کند. بنابراین آبیاری اول باید با توجه به آب و هوای منطقه، دمای خاک و البته قبل از گلدهی انجام شود. معمولاً در مهرماه دمای هوا کاهش یافته و در این زمان باید آبیاری اول زعفران انجام شود. آبیاری اول به گل‌آب معروف است و در راستای بیدار کردن پیاز و رشد جوانه های آن، انجام می‌شود. اگر در منطقه ای زعفران کشت می‌کنید که در ابتدای مهرماه هنوز هوا سرد نشده و میانگین دمای شب و روز بالاتر از 15 درجه سانتیگراد است، باید آبیاری اول را به اواخر مهرماه و زمانیکه شوک سرمایی به بنه وارد شده است، موکول کنید. اگر آبیاری زودتر از موعد انجام شود، به جای گلدهی، برگ‌های گیاه شروع به رشد می‌کند. این مسئله، عملکرد محصول را کاهش داده و برداشت را با مشکل مواجه می‌کند.

اگر اولین سال است که زعفران می‌کارید و همین امسال پیاز زعفران را در خاک قرار داده اید، باید دو بار آبیاری انجام دهید؛ یک بار اواخر شهریور ماه و یک بار اواسط مهر ماه. این اقدام روی عملکرد و جوانه دهی گیاه تاثیر زیادی دارد. از سوی دیگر برخی افراد که مزارع کشت زعفران چندین هکتاری دارند، آبیاری تابستانه نیز انجام می‌دهند. دلیل این امر این است که با آبیاری تابستانه، زمان گلدهی را جلو انداخته و بدین ترتیب می‌توانند برای برداشت محصول برنامه ریزی کنند.

دومین مرحله آبیاری زعفران باید حدود 40 روز پس از آبیاری اول، انجام شود. این زمان حدوداً اواخر آذر ماه و یا اوایل دی ماه می‌شود. با شروع فصل زمستان، خطر یخ زدگی گیاه زعفران، وجود دارد. بنابراین باید حتماً یک نوبت آبیاری انجام شود. معمولاً آبیاری اول به صورتی انجام می‌شود که آب تا عمق 40 سانتیمتری خاک نفوذ کرده و رشد رویشی گیاه شروع می‌شود. در ادامه، با توجه به نیاز آبی گیاه و آب و هوای منطقه به دو یا سه مرتبه آبیاری نیاز است. مثلاً برخی آبیاری سوم را به دلیل حفظ رطوبت خاکِ اطراف بنه انجام می‌دهند. به طور معمول گیاه زعفران در طول دوره رشد خود باید 400 تا 500 میلیمتر آب دریافت کند.

بهترین روش آبیاری زعفران

به دلیل فصل رشدی متفاوت زعفران، آبیاری این گیاه زمانی انجام می‌شود که همراه با بحران نیاز آبی سایر گیاهان نیست. یعنی در بازه زمانی که زعفران به آبیاری نیاز دارد، گیاهان زراعی دیگر، به آب زیادی نیاز ندارند. همچنین زعفران از بهره وری بالای آب برخوردار است. یعنی با کمترین مصرف آب، بیشترین بهره دهی اقتصادی را دارد.

از بین روش های آبیاری موجود، کشاورزان از دو روش آبیاری غرقابی و آبیاری با لوله مهپاش استفاده می‌کنند. بر اساس تجربه و دانش، آبیاری غرقابی برای گیاه زعفران توصیه نمی‌شود. زیرا بنه یا پیاز زعفران به جز آبیاری اول به آب زیادی برای جوانه زدن و گلدهی نیاز ندارد. حتی آبیاری سنگین می‌تواند باعث قارچ و بیماری در ناحیه بنه زعفران شود. به علاوه آبیاری زیاد و نداشتن سیستم زهکشی مناسب می‌تواند باعث پوسیدگی بنه نیز شود. در سال‌های اخیر در ایران از آبیاری بارانی با لوله مهپاش برای برطرف کردن نیاز آبی گیاه زعفران استفاده می‌شود. زیرا با آبیاری بارانی می‌توان زعفران را به صورت سبک و در بازه زمانی مشخص، آبیاری کرد.

تجهیزات سیستم آبیاری بارانی با مهپاش

برای آبیاری بارانی زعفران همان تجهیزاتی کاربرد دارد که هر سیستم آبیاری بارانی با لوله مهپاش نیاز دارد. برای اجرای سیستم مهپاش به تجهیزات زیر نیاز دارید؛

• لوله پلی اتیلن استاندارد یا لوله لی فلت آبی برای خط لوله اصلی
• کمربند پلی اتیلن برای لوله پلی اتیلن و یا کمربند لی فلت برای لوله لی فلت
• مغزی رزوه ای پلیمری و یا مغزی U-PVC
• شیر توپی دسته پلیمری و یا دسته فلزی
• سرشلنگی لی فلت
• لوله سوراخدار بارانی (لوله مهپاش)
• بست فلزی (بست هندلی و یا بست گازی)

برای اجرای این تجهیزات به فشاری در حد 2 بار نیاز است. یعنی اگر می‌خواهید سیستم آبیاری مهپاش به درستی کار کند، حداقل به یک پمپ کفکش نیاز دارید و البته فشار آب در حد 2 بار (اتمسفر). معمولاً طول مجاز برای پهن کردن لوله بارانی، حدود 50 متر است. در صورتی که این متراژ افرایش یابد (یعنی بیش از 50 متر پهن شود)، احتمال کاهش پاشش آب در انتهای خطوط وجود دارد. به طور کلی برای اتصال یک خط لوله بارانی به لوله اصلی، هر 8 متر یک انشعاب گرفته می‌شود. زیرا لوله بارانی آرکا، 4 متر پاشش از سمت چپ و 4 متر پاشش از سمت راست دارد. زعفرانکاران نمونه علاوه بر استفاده از پیازهای مرغوب و کاشت با فواصل منظم، یکی از دلایل موفقیت خود را بهره گیری از سیستم‌ آبیاری تحت فشار به ویژه آبیاری بارانی با لوله مهپاش عنوان کرده اند. شرکت آرکا صنعت آب، در ویدئو زیر به طور کامل نحوه نصب لوله بارانی و اتصال آن به لوله اصلی را آموزش داده است؛

یک اصل مهم که زعفران کاران نادیده می‌گیرند!

یکی از نکات مهم در کشت و برداشت بهینه زعفران، رعایت تناوب زراعی آن است. تناوب کشت یا تناوب زراعی به کشت محصولات مختلف به‌طور متوالی و با یک ترتیب مشخص در یک قطعه زمین خاص در طول زمان اشاره دارد. رعایت تناوب زراعی به کاهش آفات، کاهش علف های هرز و افزایش میزان حاصلخیزی خاک منجر می‌شود. نکته مهم در رعایت تناوب زراعی زعفران این است که؛ به هیچ عنوان نباید زعفران را بعد از یونجه کاشت. چون بین زعفران و یونجه یک بیماری قارچی مشترک وجود دارد. همچنین زعفران را نباید پس از گیاهان غده ای مانند چغندر قند، سیب زمینی، شلغم و پیاز کشت نمود. به هیچ عنوان نباید هر ساله و به صورت طولانی مدت در یک زمین زعفران کاشت و حتماً باید تناوب زراعی حفظ شود. در غیر اینصورت باعث طغیان کنه، افزایش بیماریها و کاهش عملکرد محصول می‌شود.

برخی کارشناسان توصیه می‌کنند هر چند سال در یک زمین زعفران کشت شده است، دو برابر آن باید به زمین استراحت داده و محصول دیگری کشت شود. به عنوان مثال؛ اگر در یک قطعه زمین به مدت 7 سال زعفران کاشته شد، به مدت 14 سال نباید کشت زعفران در آن انجام شود.

آیا پرورش زعفران به صرفه است؟

زعفران نسبت به سودآوری و ارزشمندی که دارد (هم از لحاظ قیمت و ارزش صادراتی و هم به عنوان یک میراث فرهنگی)، فرآیند رشد پیچیده ای نداشته و نیاز آبیاری خاصی نیز ندارد. از مهمترین مزایای این گیاه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛

• یک سال کشت شده و چند سال برداشت می‌شود. یعنی وقتی پیاز زعفران به درستی کشت و آبیاری شود، تا چند سال محصول می‌دهد.
• زعفران در زمین های درجه دو به خوبی قابل کشت و برداشت است.
• هم در مناطق سردسیر و هم در مناطق گرمسیر می‌توان کشت و برداشت خوبی از گیاه زعفران داشت.
• فرآوری زعفران نیاز به تکنولوژی خاصی ندارد.
• به دلیل فضای کمی که اشغال می‌کند، حمل و نقل این محصول ساده و آسان است. یک گل کروکوس تازه چیده شده به طور متوسط ​​30 میلی گرم زعفران تازه یا 7 میلی گرم زعفران خشک می‌دهد. برای تولید 12 گرم (7/16 اونس) زعفران خشک، 450 گرم (1 پوند) گل مورد نیاز است.
• علاوه بر گل و کلاله این گیاه که ارزش بالایی دارد، برگ زعفران نیز به عنوان غذای دام مورد استفاده قرار می‌گیرد. ارزش غذایی و میزان پروتئین برگ زعفران بالا بوده ولی نسبت به یونجه کمتر است.

بهتر است بدانید که بزرگترین چالش پیش روی زعفران کاران ایرانی، بسته بندی و صادرات این محصول ارزشمند است. به عبارت دیگر ایران از لحاظ تولید زعفران هیچ مشکلی ندارد اما در فرآیند بسته بندی مطابق با استانداردهای جهانی و صادرات زعفران، هنوز با چالش هایی رو به رو است.