در سالهای اخیر در کشور ایران به دلیل دیدگاه‌های جدید برخی از کشاورزان، باغداران و بهره‌برداران، استفاده از سیستم آبیاری قطره ای گسترش یافته است. بخشی از این تغییر دیدگاه به دلیل کشف بازارهای جدید است. به عنوان مثال؛ بسیاری از گوجه‌کاران اقدام به صادرات محصولات خود به کشورهای اروپایی و کشورهای حاشیه خلیج فارس کرده‌اند. به گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران، صادرات گوجه فرنگی ایران در دو ماهه نخست سال 2024 میلادی (31 اسفند تا 31 اردیبهشت 1403) به 97 میلیون دلار رسیده است.
اگر کشاورزان می‌خواهند به سود بالا و بازارهای جهانی دست پیدا کنند، ناگزیر باید محصولات زراعی و باغی با کیفیت تولید نمایند. برای دستیابی به محصولات کشاورزی در کلاس جهانی و به حداکثر رساندن عملکرد، انتخاب رقم مناسب، استفاده از سیستم آبیاری نوین، کوددهی و مدیریت آفات، حرف اول را می‌زند. در این بین داشتن یک سیستم آبیاری بهینه و خودکار، ضروریست.
شرکت آرکا صنعت آب در ادامه به معرفی محصولاتی پرداخته که در طی سالهای اخیر در ایران به پرسودترین محصولات زراعی و باغی تبدیل شده و با اجرای سیستم آبیاری قطره ای به بازدهی خوبی رسیده است. اجرای سیستم آبیاری قطره ای برای هر محصولی به صرفه نیست و قبل از اجرای طرح، باید اقتصادی بودن آن بررسی شود. در ادامه 6 گروه از پرسودترین گیاهان زراعی و باغی ایران در سال 2025 را معرفی کرده و نقش آبیاری قطره ای در بالا بردن کیفیت این محصولات را شرح داده ایم. با ما همراه باشید.
1. محصولات زراعی در دسته غلات
محصولات زراعی به گروهی از محصولات گفته می‌شود که بعد از کاشت دانه، پس از یک فصل زراعی (بین 6 تا 12 ماه) محصول قابل برداشت می‌دهند. عمده‌ترین محصولات زراعی در جهان شامل؛ برنج، گندم، جو و ذرت می‌شود. در حال حاضر در دنیا با استفاده از سیستم آبیاری قطره ای راندمان محصولاتی مانند گندم و ذرت را به 11 تن در هکتار رسانده‌اند. این در حالی است که ایران با تولید 3 تن در هکتار، جایگاه یازدهمین تولیدکننده بزرگ گندم دنیا را به خود اختصاص داده است. این میزان برداشت مربوط به گندم آبی بوده و نوع آبیاری در راندمان محصول بسیار مهم است. در چند دهه اخیر با اجرای سیستم آبیاری قطره ای (به ویژه نوار تیپ) و توزیع یکنواخت و منظم آب در سطح مزارع گندم، میزان راندمان این محصول زراعی تا چندین برابر افزایش یافته است. در نقشه زیر میزان تولید گندم آبی در ایران در سال 2018-2017 به نمایش درآمده است؛
2. صیفی جات ردیفیِ زود بازده
محصولات زراعی با آرایش کشت ردیفی و زودبازده، گزینه مناسبی برای صادرات بوده و سودآوری خوبی دارند. معمولاً آبیاری این محصولات به روش قطره ای انجام می‌شود. زیرا این محصولات نیاز آبی بالایی داشته و تقریباً هر روز باید آبیاری شوند. به علاوه صیفی جات در طول یک فصل زراعی به بار نشسته و برای انبار و نگهداری آنها نیز سردخانه‌های مجهز وجود دارد. ایجاد شرکت‌های سورتینگ و بسته بندی در ایران نیز فرآیند صادرات این محصولات را ساده تر کرده است. همانطور که می‌دانید؛ بسته‌بندی محصولات کشاورزی برای عرضه در بازارهای جهانی، از اهمیت بالایی برخوردار است. تولید صیفی جات با کیفیت و بازارپسند با بسته بندی مناسب، می‌تواند بسیاری از کشاورزان و گلخانه‌داران را با بازارهای جدید آشنا کند. برخی از عمده‌ترین محصولات صادراتی از نظر وزنی شامل؛ هندوانه، پیاز، سیب زمینی، گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای، سیر و هویج می‌شود.
آمارهای گمرک نشان می دهد که ایران در مجموع نزدیک به 210000 تن گوجه فرنگی در دو ماهه اول سال 1403 به سایر کشورها ارسال کرده است. مقصد اصلی صادرات شامل عراق بوده که بیش از نیمی از محموله‌های گوجه فرنگی را دریافت کرده و پس از آن افغانستان و امارات متحده عربی قرار داشتند. گوجه فرنگی چه به صورت سرد و چه به صورت فرآوری شده، مصارف گسترده ای در صنایع غذایی داشته و کشورهای زیادی خواهان آن هستند. لازم به ذکر است، روسیه نیز یکی از خریداران صیفی جات تولید شده در ایران است. رشد گوجه فرنگی با سیستم آبیاری نوین و روشهای جدید بسیار آسان است و می‌توان آن را در گلخانه به شکل بازارپسند پرورش داد.
3. درختان میوه خشکباری (آجیلی)
اگر قصد احداث باغ با اهداف تجاری دارید، حتماً نیم نگاهی به درختان میوه با عمر باردهی بالا داشته باشید. درختانی که حداقل 5 سال زمان می‌برد تا به بار بنشینند اما وقتی به سن باردهی رسیدند، تا سالیان سال می‌توان از آنها برداشت محصول داشت. برخی از این درختان مثل؛ درخت گردو، درخت پسته و درخت بادام.
در طی سالهای اخیر باغدارانی که برای آبیاری باغ گردو از روش آبیاری قطره ای استفاده کرده اند، راندمان محصول خود را تا 30 درصد افزایش داده اند. در حال حاضر در ایده آل‌ترین شرایط، هر هکتار باغ گردو در ایران، حدود 2 تا 6 تن بار می‌دهد. گردو اغلب در مناطق سرد و معتدل رشد می‌کند و به آبیاری منظم بویژه در فصول گرم سال نیاز دارد. ایران از لحاظ تولید گردو، رتبه نهم جهان را دارد. در سال 2022 کشورهایی مانند؛ چین و آمریکا با بهره گیری از روشهای نوین آبیاری، راندمان باغات گردو را به بیش از 8 تن در هکتار رسانده اند.
این آمارها نشان می‌دهد افزایش تولید محصولات باغی مانند؛ پسته، بادام و گردو در واحد سطح و سرمایه گذاری روی این محصولات، می‌تواند به سود بالا و ارزآوری برای کشور بیانجامد. با توجه به اینکه پسته، بادام و گردو در دسته خشکبار بوده و قابلیت نگهداری و بسته بندی دارند، امکان ارسال به سایر کشورها را نیز دارند. به علاوه این محصولات در سراسر جهان خواهان داشته و به شکل های مختلف خوراکی، دارویی، آرایشی و حتی به صورت فرآورده های روغنی مورد استفاده و بهره برداری قرار می‌گیرند. در حال حاضر از نظر ارزشی، پسته و مغز پسته دو محصول عمده صادراتی ایران محسوب می‌شوند.
4. مرکبات (پرتقال و لیمو)
استانهای گیلان و مازندران مهمترین استانهای تولیدکننده مرکبات در ایران هستند. این محصولات پرطرفدار در چندین دهه اخیر به کشورهای مختلفی صادر شده است. این محصولات علاوه بر کیفیت بالای میوه، از لحاظ بسته بندی نیز استانداردهای قابل قبولی را رعایت کرده اند. به همین دلیل روسیه یکی از مقاصد اصلی این گروه از میوه ها است. در نظر داشته باشید که؛ نزدیکی استانهای تولیدکننده مرکبات به روسیه، کاهش هزینه‌های حمل و نقل و درجه مرغوبیت میوه‌های تولیدی از دیگر دلایل این مسئله است. البته تولید مرکبات منحصر به استانهای شمالی کشور نیست. بلکه در جنوب کشور استانهای خوزستان، هرمزگان، کرمان و فارس نیز در این موضوع پیشرو هستند.
5. فرآورده های درخت انگور
اگر از بالا به باغ انگور نگاه کنید، نظم و آرایش کشت خاصی را مشاهده می‌کنید. این خاصیت باغات انگور است. معمولاً درختان انگور روی ردیف ها بین 1 تا 2 متر با یکدیگر فاصله دارند. فاصله درختان انگور بین ردیف ها نیز 2 الی 3 متر است. این آرایش کشت منظم باعث شده بسیاری از باغداران به راحتی از روش های آبیاری قطره ای به ویژه آبیاری با لوله دریپر دار استفاده کنند. زیرا این لوله با دریپرهایی که درون خود دارد، به راحتی می‌تواند نیاز آبی تاکستان ها را در تمام فصول سال تامین کند. به علاوه فاصله دریپرها نیز به سفارش مشتری قابل تغییر است. مثلاً اگر باغدار، نهال انگور را هر یک متر کاشته است، می‌تواند سفارش لوله دریپردار با این فواصل را بدهد. این تجهیزات آبیاری جدید، باعث می‌شود کار آبیاری راحت تر شده و به علاوه نیاز آبی درخت انگور نیز تامین شود.
قاعدتاً وقتی درخت به اندازه، به موقع بر اساس برنامه زمانبندی آبیاری شود، محصول نهایی از مرغوبیت بالایی نیز برخوردار خواهد بود. همین مسئله احتمال فروش بیشتر و عرضه در بازارهای جهانی را نیز افزایش می‌دهد. از لحاظ سودآوری انگور میوه ای است که قابلیت تبدیل شدن به فرآورده های مختلف مانند؛ کشمش و شیره را دارد. بنابراین هم در دسته خشکبار قرار می‌گیرد و هم می‌تواند به عنوان یک ماده خوراکی با ارزش غذایی بالا، به سراسر جهان صادر شود. در ایران شهرهای ملایر، قزوین و تاکستان سرآمد کشت و تولید انگور هستند. جالب است بدانید ایران سومین صادرکننده کشمش در جهان است. آمارهای مربوط به سال 2021 نشان می‌دهد، ایران بیش از 230 میلیون دلار کشمش به نقاط مختلف دنیا صادر کرده است. بیش از 80 کشور در اروپا و آسیا مشتری کشمش های ایرانی هستند.
6. گیاهان ادویه ای و دارویی
محصولات ادویه ای تنوع زیادی داشته و مصارف مختلفی در زمینه های غذایی و دارویی دارند. به عنوان مثال؛ آویشن، زیره و دارچین از جمله گیاهانی هستند که هر دو مصرف را دارند. در حالی که زعفران را بیشتر به عنوان یک گیاه خوراکی می‌شناسند. این محصولات ادویه ای، هم در داخل کشور و هم خارج از کشور بازار خوبی دارند. بنابراین کاشت و برداشت محصول با کیفیت، قطعاً بهره برداران را به سود سرشار می‌رساند.
درمورد گیاهان دارویی و ادویه ای، هر گونه کمبود و یا تنش آبی بر روی کیفیت محصول و میزان ماده موثره آن تاثیر دارد. به همین دلیل باید برنامه زمانبندی آبیاری طوری تنظیم شود که گیاه در هیچ مرحله ای از رشد دچار کم آبی نشود. طراحی و اجرای یک سیستم آبیاری قطره ای اصولی، می‌تواند این هدف را تامین کند.
7. گیاهان علوفه ای (خوراک دام)
شاید هنوز با صادرات این محصولات فاصله داشته باشیم ولی از لحاظ نیاز داخلی، گیاهان علوفه ای، بسیار پرفروش هستند. در سال 2024 ذرت، جو، کنجاله سویا، سویا و شکر تصفیه نشده پنج کالای اصلی وارداتی ایران بودند و از نظر ارزش دامی ذرت، جو و سویا بیشترین کالاهای وارداتی محسوب می‌شوند. در بازارهای داخلی نیز برخی از پرفروش‌ترین گیاهان علوفه ای شامل؛ شبدر، یونجه، ذرت علوفه ای و کلزا می‌شود. این گیاهان هم به صورت سیلو شده هم به صورت تازه برای تغذیه واحدهای دامپروری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دلیل استقبال زیاد از این محصولات، این است که در سالهای اخیر واحدهای دامپروری مکانیزه گسترش یافته و به طور کلی پرورش دام از حالت سنتی خود فاصله گرفته است. بنابراین گیاهان علوفه‌ای خریداران بیشتری در داخل کشور پیدا کرده است. به علاوه میزان مصرف پروتئین در سالهای اخیر در کشور، رشد 20 درصدی داشته است. همه این مسائل پتانسیل موجود در کاشت و پرورش گیاهان علوفه ای را نشان می‌دهد.
این درحالی است که استفاده از روشهای آبیاری سنتی در مزارع ذرت علوفه ای علاوه بر مصرف بالای آب، به عملکرد 40 تن در هکتار انجامیده است. اما کاشت و آبیاری ذرت علوفه ای با نوار تیپ (نوعی روش آبیاری قطره ای) به عملکرد 80 تن در هکتار منتهی شده است. همین آمارها حاکی از آن است که؛ روش آبیاری قطره ای به تنهایی می‌تواند راندمان محصول را تا دو برابر افزایش دهد و باید توجه ویژه ای به آن شود.
بهترین محصولات کشاورزی با اهداف صادراتی
اگر تا اینجای مقاله با ما همراه بوده اید، باید بدانید که محصولات زراعی و باغی متنوعی با اهداف تجاری در ایران کشت می‌شود. این محصولات شامل؛ غلات، صیفی جات، درختان میوه خشکباری، درخت انگور، گیاهان ادویه ای و گیاهان علوفه ای می‌شود. آنچه تمامی این محصولات را به یک محصول قابل عرضه در بازارهای جهانی و پرسود تبدیل می‌کند، کیفیت بالاست. برای رسیدن به کیفیت بالا، انتخاب رقم مناسب، تامین نیاز آبی گیاه در طول فصل رشد و مدیریت آفات بسیار اهمیت دارد. به یاد داشته باشید این شما هستید که با سنجش شرایط موجود، بهترین محصول را برای کشت و عرضه انتخاب می‌کنید.
