کاشت ذرت علوفه ای با نوار تیپ/ معرفی بهترین آرایش کاشت

ذرت از مهمترین گیاهان در تغذیه انسان و تامین تغذیه دام و طیـور دارد. بـا توجـه بـه شـرایط آب و هـوایی و وضعیت نامناسب مراتـع بـراي چـراي دام، در عمـوم واحدهاي دامپروري کشور از ذرت علوفه ای بـه عنـوان مهمترین گیاه براي تغذیـه دام در کنـار سـایر گیاهـان استفاده می‌شود.

از سوی دیگر کمبود منابع آبی در 85 درصد مناطق ایران، ضرورت استفاده از انواع روش های آبیاری تحت فشار را نشان می‌دهد. آبیاری قطره ای با نوار تیپ که جهت آبیاری گیاهان ردیفی گسترش یافته، با داشتن فشار کارکرد پایین، هزینه کم و توزیع یکنواخت آب در سطح مزرعه، از جمله روش های آبیاری موفق در دنیا است. کاشت ذرت علوفه ای با نوار تیپ، موضوعی مهم و به روز است که شرکت آرکا صنعت آب در این مقاله به آن پرداخته. در ابتدا یک ویدئو کوتاه برای شما قرار دادیم. در این ویدئو سعی کردیم با زبان تصاویر، دو روش آبیاری (غرقابی و قطره ای) را با یکدیگر مقایسه کنیم. با دیدن این ویدئو یک دید کلی درمورد تفاوتها، معایب و مزایای این دو روش پیدا می‌کنید.

معرفی مختصر ذرت علوفه ای

ذرت، بلال و یا جواری یکی از غلات مهم در سراسر دنیاست. اولین بار این گیاه مفید در قاره آمریکا کشف و مورد بهره برداری قرار گرفت. ذرت پس از گندم، بیشترین اراضی کشاورزی جهان را به خود اختصاص داده است. فرق ذرت با سایر غلات این است که با دو عنوان کشت و مورد استفاده قرار می‌گیرد؛

• ذرت علوفه ای

ذرت علوفه ای در حوزه دامپروری، کاربرد زیادی دارد. از این گیاه به عنوان خوراک دام (گاو، گوسفند، بز و گاومیش) استفاده می‌شود. معمولاً علوفه را سیلو می‌کنند. سیلاژ ذرت به علت ارزان بودن، استفاده زيادی در تغذيه دارد. به علاوه این محصول به دلیل کربوهیدرات بالا، کیفیت بالاتری نسبت به بقیه انواع سیلاژ دارد. همچنین دام، ذرت سیلو شده را با رغبت بیشتری می‌خورد.

• ذرت دانه ای

ذرت دانه ای نیز همان میوه های ذرت است که از آن در تغذیه انسام، دام و طیور به عنوان منبع نشاسته استفاده می‌شود. بیش از پانصد محصول از فرآوری صنعتی ذرت بدست می آید. محصولات جانبی شامل؛ جوانه، سبوس و گلوتن است که برای تغذیه دام و طیور مناسب است.

کاشت ذرت در ایران و جهان

سطح کاشت ذرت جــــهان در ســـال 2017 حدود 197 میلیون هکتار و میـزان تولیـد آن یـک میلیـارد و 134 میلیون تن بود. درمورد سطح زیرکشت ذرت علوفه­ ای در کشور، آمار رسمی منتشر نشده است. آمار غیر رسمی سطح کشت ذرت علوفه ­ای مطابق با جدول زیر است؛

 بهتر است بدانید که؛ آمار سالیانه مصرف علوفه و خوراک دام، حدود 75 تا80 میلیون تن است. از این مقدار حدود 20 تا 22 میلیون تن در داخل کشور تولید می شود. این محصولات شامل؛ یونجه، شبدر، علوفه های سیلویی مثل ذرت علوفه ای بالغ بر 13/5 تا 14 میلیون تن و محصولات دیگر شامل ارزن علوفه ای، سورگون و ارقام توسعه یافته چغندر علوفه ای می‌شود. هم اکنون (جدیدترین آمار مربوط به شهریور 1401) سطح زیر کشت ذرت دانه ای و علوفه ای در کشور 400 هزار هکتار است که از این مقدار 100 هزار هکتار به کشت ذرت دانه ای و 300 هزار هکتار دیگر به کشت ذرت علوفه ای اختصاص دارد.

مهمترین عاملی که در سال‌های گذشته باعث افزایش بهره وری و عملکرد ذرت علوفه ای شده است، استفاده از روش های مکانیزه و سیستم های آبیاری تحت فشار است. کاشت ذرت علوفه ای با نوار تیپ، علاوه بر کاهش مصرف آب، توزیع یکنواخت آب در سطح مزرعه و افزایش برداشت محصول را تضمین می‌کند.

عمده ترین تولیدکنندگان ذرت علوفه ای

از استان­‌های عمده تولید کننده ذرت علوفه ­ای می‌توان تهران، اصفهان، فارس، قزوین، خراسان، مرکزی، اردبیل، گلستان،خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، کرمان و مازندران را نام برد. این استان‌ها 90 درصد سهم تولید ذرت علوفه ای کشور را تولید کردند. حداقل در بیش از بیست استان کشور، امکان تولید ذرت علوفه­ ای وجود دارد و بازار مصرف آن هم به دلیل توسعه دامداری­ های صنعتی ایجاد شده است.

انواع روش های کاشت ذرت علوفه ای

آرایش کاشت در توزیع نـور، رقابت بین گیاهی و عملکـرد نهـایی اثر گـذار اسـت. از سوی دیگر دمای بالا، باران‌های مکرر و تابش ضـعیف خورشـید بـراي تشکیل ساقه‌هـای قـوی مناسـب نیسـت و مـی‌توانـد موجب کاهش مقاومت مکانیکی ساقه‌های ذرت شـود.

کشاورزان با تجربه و پژوهش های انجام شده؛ الگوی کشت دو ردیفه روی یک پشته را برای ذرت علوفه‌ای، بـه علت بالا بودن راندمان مصـرف آب توصـیه می‌کنند. میزان عملکرد علوفه خشـک از الگوی کاشت دو ردیفه و تک ردیفه، به ترتیب حدود 50 و 45 تـن در هکتار گزارش شده است. در کشت دو ردیفۀ ذرت، عملکرد علوفـه تـر و خشـک به ترتیب 16 و 10 درصد نسبت به کشت یـک ردیفـه، افزایش نشان داده است. به عبارت دیگر؛ کشت دو ردیفه به عنوان یک تکنیک برای سـودآوری بیشـتر ذرت پیشنهاد می‌شود.

توصیه معمول برای کاشت ذرت علوفه ای با نوار تیپ، آرایش کشت 70 سانتیمتر تک ردیفه، 70 سانتیمتر دو ردیفه و 140 سانتیمتر دو ردیفه است. در نظر داشته باشید که؛ در کشت 70 سانتیمتر تک ردیفه احتمال رشد علف های هرز در سمت خالی ردیف ذرت وجود دارد. در آرایش کشت دو ردیفه تراکم بالاست و احتمال ورس یا خوابیدگی افزایش می‌یابد.

آرایش کاشت 140 سانتیمتر دو ردیفه مطلوب ترین گزینه است زیرا علاوه بر اینکه مشکلات روش های قبل را ندارد، هزینه استفاده از نوار تیپ جهت آبیاری قطره ای را کاهش می‌یابد. از طرفی با افزایش فاصله دور آبیاري در مزرعـه و عـدم کـاهش شدید عملکرد، می‌توان به کشاورزان توصیه نمود تا بـا طولانی کردن دور آبیاري، میزان آب مورد اسـتفاده را کاهش دهند.

آبیاری قطره ای ذرت با نوار تیپ

عمده مشکل کشت ذرت در ایران، نیاز آبی بـالای این کشت است . برخی از مشکلات روش‌هـای کشـت مرسـوم و آبیاري با روش‌های سنتی، عبارتند از؛

• پایین بودن رانـدمان آب مصرفی
• افـزایش رشد علف‌های هرز
• عـدم یـک نـواختی در مزرعـه ذرت

برخی از این موارد را به راحتی می‌توانید در سطح مزارعی که به صورت سنتی آبیاری شده اند، مشاهده کنید. به عنوان مثال؛ برخی قسمت های مزرعه رشد نسبتاً خوبی داشته، برخی قسمت ها ساقه ها و برگ ها قد نکشیده اند و در برخی قسمت ها شاهد وارد شدن تنش زیاد به گیاه و حتی خشک شدن گیاه هستیم. علت اصلی این مساله یکنواخت نبودن توزیع آب در مزرعه است. مساله ای که بوسیله آبیاری قطره ای با نوار تیپ به راحتی حل می‌شود.

مزایای کاشت ذرت علوفه ای با نوار تیپ

آبیاری قطـره اي یکـی از مـوثرترین راه‌هاي افزایش رانـدمان آبیـاري و کـاهش از دسـت رفتن آب در اثر تبخیر از سطح خاك اسـت. در آبیاري قطره اي آب در یـک منطقـه کوچـک در نزدیکی ریشه گیـاه قـرار مـی گیـرد. به همین دلیل به این روش، آبیاری موضعی نیز گفته می‌شود. روش آبیاري قطره‌اي می‌توانـد تبخیـر از سطح خاك و نفوذ عمیـق آب را کـاهش دهـد. بدین وسیله موجب حفاظت از آب و افزایش عملکرد می‌شــود. بـا اسـتفاده از روش آبیاري قطره ای در مقابل روش‌هاي سنتی آبیاري، میـزان آب مـورد اسـتفاده در تولیـد ذرت بـا کاهش 35 تا 55 درصدي همراه بوده است.

کاشت ذرت علوفه ای با نوار تیپ مزایای زیادی دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است؛

• استفاده بهینه از منابع آبی. با روش آبیاری قطره ای در مصرف آب صرفه جویی شده و حدود 50 درصد میزان مصرف آب کاهش پیدا می‌کند.
• کاهش مصرف انرژی برق در سیستم آبیاری تیپ. آبیاری با تیپ نوعی سیستم آبیاری کم فشار است، یعنی آب را با فشار کم و به صورت یکنواخت در سطح مزرعه پخش می‌کند. بنابراین میزان مصرف انرژی جهت انتقال آب بشدت کاهش می‌یابد. دقیقاً به همین دلیل، راندمان در این سیستم همیشه بین 80 تا 95 درصد است.
• افزایش راندمان عملکرد محصول. با این روش شاهد افزایش میزان محصول تولید شده در هر هکتار خواهیم بود. بهتر است بدانید که؛ نیاز آبی خالص گیاه ذرت به طور متوسط بین 7000 تا 8000 متر مکعب در هکتار است. یعنی اگر ما به گیاه 7000 متر مکعب آب بدهیم باید منتظر بیشترین عملکرد باشیم. در هر صورت باید نوعی سیستم آبیاری باشد که این آب را به گیاه برساند. اگر قرار است 7000 متر مکعب آب به گیاه برسد؛

1. با روش آبیاری غرقابی، حداقل 15000 متر مکعب آب در هر هکتار نیاز داریم.
2. با روش آبیاری بارانی، حدود 10000 متر مکعب آب در هر هکتار نیاز داریم.
3. با روش آبیاری تیپ، حدود 8300 تا 8500 متر مکعب آب در هر هکتار نیاز داریم.

مقایسه انواع روش‌های آبیاری، به وضوح نشان می‎دهد که صرفه جویی در مصرف آب، مزیت بزرگ روش آبیاری قطره ای به خصوص آبیاری با تیپ است.

• کاهش تلفات. در اقلیم کشور ایران حدود 70 درصد از آب تبخیر می‌شود. در این شرایط، بهترین روش آبیاری، روشی است که کمترین تلفات را دارد. زمانیکه از سیستم های آبیاری غرقابی و یا بارانی برای کشت ذرت استفاده می‌کنیم، چون سطح کل مزرعه به طور کامل خیس می‌شود، بیشترین تلفات را داریم. ولی در آبیاری قطره ای فقط جایی که مانیفولد یا لوله آبده را قرار دادیم، خیس می‌شود. بنابراین کمترین تلفات و بیشترین راندمان را داریم.
• حذف و یا کاهش قارچ ها و باکتری ها. در سیستم آبیاری بارانی، بزرگترین چالش بیماری هایی است که به دلیل تماس آب با برگ و ساقه گیاه رخ می‌دهد. در آبیاری بارانی و یا غرقابی وقتی آب به گیاه ذرت می‌رسد، محیط برای رشد قارچ ها و باکتری ها مهیا می‌شود. ولی در سیستم آبیاری قطره ای، آب دقیقاً و به صورت کامل به ریشه گیاه می‌رسد و اجزای دیگر گیاه مثل ساقه و برگ آن خیس نمی‌شود.
• تزریق کود و سموم. اگر سیستم آبیاری قطره ای را به صورت کامل و استاندارد اجرا کنیم باید اجزای مهمی مثل؛ سیستم فیلتراسیون و تانک کود نیز در ابتدای مسیر انتقال آب وجود داشته باشد. با وجود تانک کود، هر زمان که به گیاه از لحاظ تغذیه یا بیماری، تنشی وارد شود، کود یا سم را وارد تانک می‌کنیم. از طریق سیستم آبیاری تیپ این کود به گیاه تزریق شده و به افزایش عملکرد می‌انجامد.
• کاهش یا حذف رشد علف های هرز. وقتی کل سطح مزرعه به صورت کامل مرطوب نمی‌شود و فقط موضع اطراف گیاه خیس می‌شود، میزان رشد علف های هرز به طرز محسوسی، کاهش می‎یابد.
• کاهش دور آبیاری. از آنجا که آب مستقیم در اختیار گیاه قرار می‌گیرد، دور آبیاری کمتری نیاز است. در نظر داشته باشید که؛ در اراضی با خاک سبک به محض اینکه آب در اختیار خاک قرار می‌گیرد، بلافاصله به صورت زه از زمین خارج می‌شود. یعنی حجم زیادی از آب وارد زمین می‌شود ولی مقدار کمی از آن به ریشه گیاه می‌رسد. از دیگر مزایای کاشت ذرت علوفه ای با نوار تیپ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛
• حفظ منابع خاکی و جلوگیری از فرسایش خاک
• بهبود کیفیت خاک و تهویه خاک
• حمل آسان نوارها
• نصب آسان و بدون نیاز به ابزار خاص
• جوانه زنی یکدست در سطح مزرعه
• جلوگیری از سله بستن خاک
• کاهش تبخیر و تعرق

اجزای اصلی سیستم آبیاری قطره ای (آبیاری با نوار تیپ)

یک سیستم آبیاری قطره ای اجزای مختلفی دارد. این سیستمی فرآیند استخراج آب از منبع آب (چاه، استخر، رودخانه) تا رساندن آن به ریشه گیاه را شامل می‌شود. اجرای اصلی سیستم آبیاری قطره ای برای کاشت ذرت علوفه ای با نوار تیپ، عبارتند از؛

1. سیستم فیلتراسیون.

سیستم فیلتراسیون یک تجهیز ضروری و واجب است. یعنی فرقی نمی‌کند که شما قصد کاشت یک هکتار ذرت علوفه ای دارید یا 100 هکتار. در هر صورت باید از فیلتر استفاده کنید. بسیاری از کشاورزان در اثر ناآگاهی، تقبل نکردن هزینه ها و یا عدم آشنایی با سیستم های نوین آبیاری، این قسمت مهم را حذف می‌کنند. آنها نمی‌دانند که این مسئله چقدر می‌تواند به آنها ضربه بزند و تمام هزینه های دیگر را بی نتیجه بگذارد.

با توجه به سطح زیر کشت، درصد شوری خاک، درصد شوری آب، نحوه ذخیره آب و… فیلتر مناسب انتخاب کنید. به عنوان مثال؛

• اگر سطح زیر کشت ذرت علوفه ای بیشتر از دو هکتار است، باید از پک کامل فیلتراسیون استفاده کنید.
• اگر سطح زیر کشت ذرت علوفه ای کمتر از دو هکتار است، از فیلترهای توری و هیدروسیکلون استفاده کنید.
• اگر آب مورد نیاز مزرعه را در استخر ذخیره می‌کنید، حتماً از فیلتر شنی استفاده کنید (توجه***اگر استخری که به عنوان مخرن آب استفاده می‌شود، در معرض نور و حرارت خورشید قرار دارد، به احتمال زیاد جلبک می‌زند. این جلبک به راحتی می‌تواند روزنه های خروجی آب را مسدود کند. بنابراین استفاده از فلتر شنی ضروری است)

2. لوله مانیفولد یا لوله آبده.

پس از سیستم فیلتراسیون مهمترین قسمت، لوله های آبرسانی است. منظور از لوله های آبرسانی، لوله های اصلی، نیمه اصلی و جانبی است که وظیفه انتقال آب از منبع به کنار گیاه را انجام می‌دهد. معمولاً در روش آبیاری قطره ای از؛

• لوله پلی اتیلن استاندارد، لوله لی فلت (آبی) برای انشعاب اصلی استفاده می‌شود (لوله پلی اتیلن استاندارد تا 40 بار فشار تحمل می‌کند. لوله لی فلت (آبی) تا 12 بار فشار تحمل می‌کند و قابلیت اتصال به پمپ آب را دارد).
• لوله نخدار، لوله تاشو پلی اتیلن برای انشعاب نیمه اصلی و فرعی استفاده می‌شود.
• نوار تیپ نیز برای هدایت آب از لوله های نیمه اصلی به کنار گیاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عملکرد ذرت علوفه ای در هر هکتار (آبیاری سطحی، بارانی و قطره ای)

نیـاز آبـی ذرت بـر اسـاس گزارش سازمان غذا و خواربار جهانی در سـال 2017 بین 7000 تا 8000 مترمکعب گزارش شده است. همچنین تراکم مطلوب براي ذرت علوفه‌اي بین 70 تا تا 125 هزار بوتـه در هکتـار اسـت. با یک حساب سر انگشتی متوجه تاثیر روش آبیاری در عملکرد محصول خواهید شد. عملکرد گیاه بر اساس میزان محصول تولید شده در هر هکتار سنجیده می‌شود. مقایسه راندمان مصرف آب در روش‌های آبیاری قطره ای، بارانی و سطحی برای تولید ذرت علوفه ای در جهان، نتایج جالبی را نشان می‌دهد؛

• با روش آبیاری سطحی، 50 تن در هکتار عملکرد ذرت علوفه ای است.
• با روش آبیاری بارانی، 45 تن در هکتار عملکرد ذرت علوفه ای است.
• با روش آبیاری قطره ای، 80 تن در هکتار عملکرد ذرت علوفه ای است.

همانطور که مقایسه بالا نشان می‌دهد، در روش های آبیاری سطحی مثل آبیاری شیاری، میزان هدررفت آب بسیار بالاست. به علاوه آب به صورت یکنواخت و منظم در سطح مزرعه پخش نمی‌شود. نتیجه این روش مصرف آب زیاد و عملکرد کم است. یعنی میزان کمی از آب به مصرف گیاه می‌رسد. استفاده از آبیاری بارانی برای ذرت علوفه ای توصیه نمی‌شود، زیرا علاوه بر تبخیر بالا، احتمال ایجاد آفات و بیماری‎ها نیز نیز افزایش می‌یابد. مقایسه بین آبیاري بارانی و قطره اي در کشورهای پیشرفته نشان می دهد که؛ آبیاري قطره اي باعث افزایش 35 درصد در تولید محصول در مقایسه با آبیاري بارانی می گردد. متخصصان توصیه می‌کنند؛ در مناطقی که درجه حرارت بالا و تبخیر و تعرق زیاد است، کم آبیاری بر روي گیاه ذرت انجام نشود.

کشت ذرت علوفه ای با آب شور

گیاه ذرت به آب زیادی نیاز دارد. تعداد دفعات آبیاری تحت تاثیر نوع خاک، شدت تبخیر، آب و هوا، آرایش کشت و… بستگی دارد. حجم آب مورد نیاز برای کشت ذرت در هر هکتار بین 7000 تا 8000 متر مکعب است. گیاه ذرت به شوری آب حساس است و اگر شوری از میزان مشخصی، بالاتر برود موجب افت عملکرد خواهد شد. بنابراین آبیاری ذرت با آب شور باعث شوری بیشتر اراضی کشاورزی شده و میزان EC خاک بالا می‌رود.

نکته مهم***

استفاده از آب شور برای آبیاری ذرت علوفه ای، احتمال گرفتگی روزنه های نوار تیپ را افزایش می‌دهد. یعنی املاح و نمک موجود در آب پس از مدتی، روزنه های خروجی نوار تیپ را مسدود می‌کند. البته توصیه شرکت آرکا صنعت آب این است که؛ قبل از اقدام برای اجرای طرح آبیاری قطره ای، حتماً میزان شوری آب و خاک را بررسی کنید. به علاوه از تجهیزات استاندارد و کامل برای اجرای طرح استفاده کنید.

سوالات متداول درمورد کاشت ذرت علوفه ای با نوار تیپ

1. طول مجاز نوار تیپ برای کشت ذرت علوفه ای، چقدر است؟

وقتی می‌خواهیم رول نوار تیپ را پهن کنیم، طول نوار تیپ به سایز لوله اصلی و فرعی بستگی دارد. بیشترین طولی که برای نوار تیپ در نظر گرفته می‌شود بین 50 تا 100 متر است. هر رول نوار تیپ آرکا 1000 متر است.

2. در آبیاری ذرت با نوار تیپ، فواصل بین روزنه ها چقدر است؟

برای آبیاری ذرت، معمولاً از نوار تیپ بغلدوخت با فواصل روزنه های 10 سانتی متر استفاده می‌شود. البته این مسئله به آرایش کاشت نیز بستگی دارد.

3. در آبیاری با نوار تیپ، میزان آبدهی چقدر است؟

دبی یا میزان آبدهی در ساعت نوار تیپ بغل دوخت آرکا، معادل با 2/8 تا 3 لیتر است.

4. آیا می‌توان ذرت علوفه ای را به صورت پی در پی کاشت؟

اگر منظور این است که تناوب کشت رعایت نشود، باید گفت؛ کاشت مداوم ذرت علوفه ای در یک زمین، باعث افزایش آفات و بیماری‌ها در سطح مزرعه می‌شود. در نهایت اگر تناوب کشت رعایت نشود، محصول چندانی به دست نخواهد آمد. در واقع این گیاه باید در تناوب و بعد از گیاهانی مثل؛ سویا، گندم، سیب زمینی و غلات کاشته شود.

5. کاشت، داشت و برداشت ذرت علوفه ای چقدر زمان می‌برد؟

مرحله کاشت تا برداشت ذرت علوفه ای، بین 125 تا 135 روز زمان نیاز دارد.

6. نظم آبیاری در کشت ذرت علوفه ای به چه صورت است؟

ذرت علوفه ای هر 10 تا 15 روز یکبار به آبیاری نیاز دارد. البته این مسئله به عواملی مثل؛ آب و هوای منطقه، جنس خاک، رطوبت خاک، شدت تبخیر و حتی نوع بذر بستگی دارد.

7. هزینه کاشت ذرت علوفه ای با نوار تیپ چقدر است؟

برآورد هزینه کاشت ذرت به عوامل زیادی بستگی دارد. به عنوان مثال قبلاً از چه روش آبیاری استفاده کرده اید؛ آبیاری بارانی یا آبیاری سطحی و غرقابی. اگر می‌خواهید سیستم آبیاری را از غرقابی به قطره ای تغییر دهید باید هزینه؛ پمپاژ آب، فیلتراسیون، لوله های آبرسانی اصلی و فرعی، نوار تیپ و اتصالات آبیاری قطره ای را محاسبه کنید. در نظر داشته باشید که بسیاری از این هزینه ها، سالیانه نبوده و اگر تجهیزات با کیفیت خریداری شود برای چند سال پاسخگوی نیاز شما خواهد بود.